پیشینه تحقیق بررسی مفردات سور کهف و اسرا با روایات معصومین (ع) و اقوال لغویان  دارای ۱۱۸ صفحه می باشد فایل پیشینه تحقیق به صورت ورد  word و قابل ویرایش می باشد. بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دنلود فایل نمایش داده می شود و قادر خواهید بود  آن را دانلود و دریافت نمایید . ضمناً لینک دانلود فایل همان لحظه به آدرس ایمیل ثبت شده شما ارسال می گردد.

فهرست مطالب

_مقدمه    ۹
۱-۱٫ تعریف اصطلاحات    ۱۰
۱-۱-۱٫ روایت    ۱۰
۱-۱-۲٫ لغویون    ۱۰
۱-۱-۳٫ مفردات    ۱۱
۱-۱-۴٫ ایضاح لفظ    ۱۱
۱-۱-۵٫ بیان تأویل    ۱۱
۱-۱-۶٫ بیان مصداق    ۱۱
۱-۱-۷٫ ایضاح مفهومی    ۱۱
۲: بررسی تطبیقی روایات معصومین (ع) و اقوال لغویان    ۱۲
۱٫۲٫سبحان    ۱۳
۱٫۱٫۲٫سبحان در روایات    ۱۳
۲۱٫۲٫٫سبحان در لغت    ۱۵
«آنگاه که فخر فروشی او به سویم روانه شود از فخر علقمه (او)تبری می جویم»    ۱۶
۳٫۱٫۲٫بررسی    ۱۷
۲٫۲٫شکورا    ۱۸
۱٫۲٫۲٫شکور در روایات    ۱۸
۲٫۲٫۲٫شکور در لغت    ۱۹
۳٫۲٫۲٫بررسی    ۲۱
۳٫۲٫مرّتین    ۲۲
۱٫۳٫۲٫مرّتین در روایات    ۲۲
۲٫۳٫۲٫مرّتین در لغت    ۲۳
۳٫۳٫۲٫بررسی    ۲۵
۴٫۲٫احسان    ۲۶
۱٫۴٫۲٫احسان در روایات    ۲۶
۲٫۴٫۲٫احسان در لغت    ۲۷
۳٫۴٫۲٫بررسی    ۲۷
۵٫۲٫اوّاب    ۲۹
۱٫۵٫۲٫اوّاب در روایات    ۲۹
۲٫۵٫۲٫اواب در لغت    ۳۰
۳٫۵٫۲٫بررسی    ۳۰
۶٫۲٫ذاالقربی    ۳۱
۱٫۶٫۲٫ذاالقربی در روایات    ۳۲
۱٫۲٫۶٫۲٫ذو در لغت    ۳۴
۲٫۲٫۶٫۲٫قربی در لغت    ۳۵
۳٫۶٫۲٫بررسی    ۳۶
۷٫۲٫محسورا    ۳۷
۱٫۷٫۲٫محسور در روایات    ۳۷
۲٫۷٫۲٫محسور در لغت    ۳۸
۳٫۷٫۲٫بررسی    ۳۹
۸٫۲٫املاق    ۴۰
۱٫۸٫۲٫املاق در روایات    ۴۱
۲٫۸٫۲٫املاق در لغت    ۴۱
۳٫۸٫۲٫بررسی    ۴۲
۱٫    ۴۲
۲٫    ۴۲
۹٫۲٫قسطاس    ۴۲
۱٫۹٫۲٫قسطاس در روایات    ۴۳
۲٫۹٫۲٫قسطاس در لغت    ۴۳
۳٫۹٫۲٫بررسی    ۴۴
۱۰٫۲٫شجره ملعونه    ۴۵
۱٫۱۰٫۲٫شجره ملعونه در روایات    ۴۵
۱٫۲٫۱۰٫۲٫    ۴۶
۲٫۲٫۱۰٫۲٫ملعونه در لغت    ۴۷
۳٫۱۰٫۲٫بررسی    ۴۸
۱٫    ۴۸
۱۱٫۲٫قاصف    ۴۹
۱٫۱۱٫۲٫قاصف در روایات    ۴۹
۲٫۱۱٫۲٫قاصف در لغت    ۴۹
۳٫۱۱٫۲٫بررسی    ۵۰
۱۲٫۲٫فضل    ۵۰
۱٫۱۲٫۲٫فضل در روایات    ۵۱
۲٫۱۲٫۲٫فضل در لغت    ۵۱
۳٫۱۲٫۲٫بررسی    ۵۳
۱۳٫۲٫یمین    ۵۳
۱٫۱۳٫۲٫یمین در روایات    ۵۳
۲٫۱۳٫۲٫یمین در لغت    ۵۴
۳٫۱۳٫۲٫بررسی    ۵۵
۱۴٫۲٫دلوک    ۵۵
۱٫۱۴٫۲٫دلوک در روایات    ۵۶
۲٫۱۴٫۲٫دلوک در لغت    ۵۷
۳٫۱۴٫۲٫بررسی    ۵۷
۱۵٫۲٫قرآن الفجر    ۵۸
۱٫۱۵٫۲٫قرآن الفجر در روایات    ۵۸
۱٫۲٫۱۵٫۲٫قرآن در لغت    ۵۹
۲٫۲٫۱۵٫۲    ۶۰
۳٫۱۵٫۲٫بررسی    ۶۰
۱۶٫۲٫مقام محمود    ۶۱
۱٫۱۶٫۲٫مقام محمود در روایات    ۶۱
۱٫۱٫۱۶٫۲٫مقام در لغت    ۶۲
۲٫۱٫۱۶٫۲    ۶۳
۳٫۱۶٫۲٫بررسی    ۶۳
۱۷٫۲٫شاکله    ۶۴
۱٫۱۷٫۲٫شاکله در روایات    ۶۴
۲٫۱۷٫۲٫شاکله در لغت    ۶۵
۳٫۱۷٫۲٫بررسی    ۶۵
۱۸٫۲٫روح    ۶۶
۱٫۱۸٫۲٫روح در روایات    ۶۶
۲٫۱۸٫۲٫روح در لغت    ۶۹
۳٫۱۸٫۲٫بررسی    ۷۰
۱۹٫۲٫ینبوع    ۷۱
۱٫۱۹٫۲٫ینبوع در روایات    ۷۱
۲٫۱۹٫۲٫ینبوع در لغت    ۷۱
۳٫۱۹٫۲٫بررسی    ۷۲
۲۰٫۲٫جنّه    ۷۲
۱٫۲۰٫۲٫جنّه در روایات    ۷۲
۲٫۲۰٫۲٫جنّه در لغت    ۷۲
۳٫۲۰٫۲٫بررسی    ۷۳
۲۱٫۲٫قبیل    ۷۳
۱٫۲۱٫۲٫قبیل در روایات    ۷۴
۲٫۲۱٫۲٫قبیل در لغت    ۷۴
۳٫۲۱٫۲٫بررسی    ۷۵
۲۲٫۲٫زخرف    ۷۵
۱٫۲۲٫۲٫زخرف در روایات    ۷۵
۲٫۲۲٫۲٫زخرف در لغت    ۷۶
۳٫۲۲٫۲٫بررسی    ۷۶
۲۳٫۲٫سعیر    ۷۷
۱٫۲۳٫۲٫سعیر در روایات    ۷۷
۲٫۲۳٫۲٫سعیر در لغت    ۷۷
۳٫۲۳٫۲٫بررسی    ۷۸
۲۴٫۲٫جهر و اخفاء    ۷۹
۱٫۲۴٫۲٫جهر و اخفاء در روایات    ۷۹
۱٫۲٫۲۴٫۲٫جهر در لغت    ۸۰
۲٫۲٫۲۴٫۲٫اخفات در لغت    ۸۱
۳٫۲۴٫۲٫بررسی    ۸۲
۲۵٫۲٫باس    ۸۲
۱٫۲۵٫۲٫باس در روایات    ۸۲
۲٫۲۵٫۲٫باس در لغت    ۸۳
۳٫۲۵٫۲٫بررسی    ۸۳
۲۶٫۲٫باخع    ۸۴
۱٫۲۶٫۲٫باخع در روایات    ۸۴
۲٫۲۶٫۲٫باخع در لغت    ۸۴
۳٫۲۶٫۲٫بررسی    ۸۴
۲۷٫۲٫اسف    ۸۵
۱٫۲۷٫۲٫اسف در روایات    ۸۵
۲٫۲۷٫۲٫اسف در لغت    ۸۵
۳٫۲۷٫۳٫بررسی    ۸۶
۲۸٫۲    ۸۷
۱٫۲۸٫۲٫جرزا در روایات    ۸۷
۲٫۲۸٫۲٫جرزا در لغت    ۸۷
۳٫۲۸٫۲٫بررسی    ۸۸
۲۹٫۲٫فتی    ۸۸
۱٫۲۹٫۲٫فتی در روایات    ۸۸
۲٫۲۹٫۲٫فتی در لغت    ۸۹
۳٫۲۹٫۲٫بررسی    ۸۹
۳۰٫۲٫شططا    ۹۰
۱٫۳۰٫۲٫شططا در روایات    ۹۰
۲٫۳۰٫۲٫شططا در لغت    ۹۰
۳٫۳۰٫۲٫بررسی    ۹۱
۳۱٫۲٫ازکی طعام    ۹۲
۱٫۳۱٫۲٫ازکی طعام در روایات    ۹۲
۱٫۲٫۳۱٫۲    ۹۲
۲٫۲٫۳۱٫۲٫طعام در لغت    ۹۳
۳٫۳۱٫۲٫بررسی    ۹۵
۳۲٫۲٫مهل    ۹۵
۱٫۳۲٫۲٫مهل در روایات    ۹۶
۲٫۳۲٫۲٫مهل در لغت    ۹۶
۳٫۳۲٫۲٫بررسی    ۹۷
۳۳٫۲٫کنز    ۹۷
۱٫۳۳٫۲٫کنز در روایات    ۹۸
۲٫۳۳٫۲٫کنز در لغت    ۹۹
۳٫۳۳٫۲٫بررسی    ۱۰۰
۳۴٫۲    ۱۰۰
۱٫۳۴٫۲٫ردم در روایات    ۱۰۱
۲٫۳۴٫۲٫ردم در لغت    ۱۰۱
۳٫۳۴٫۲٫بررسی    ۱۰۲
۳۵٫۲٫ذکر    ۱۰۲
۱٫۳۵٫۲٫ذکر در روایات    ۱۰۲
۲٫۳۵٫۲٫ذکر در لغت    ۱۰۲
۳٫۳۵٫۲٫بررسی    ۱۰۳
۳۶٫۲٫نزل    ۱۰۳
۱٫۳۶٫۲٫نزل در روایات    ۱۰۴
۲٫۳۶٫۲٫نزل در لغت    ۱۰۴
۳٫۳۶٫۲٫بررسی    ۱۰۵
۳۷٫۲٫حولا    ۱۰۵
۱٫۳۷٫۲٫حولا در روایات    ۱۰۶
۲٫۳۷٫۲٫حولا در لغت    ۱۰۶
۳٫۳۷٫۲٫بررسی    ۱۰۶
۳۸٫۲٫شرک    ۱۰۷
۱٫۳۸٫۲٫شرک در روایات    ۱۰۷
۲٫۳۸٫۲٫شرک در لغت    ۱۰۹
۳٫۳۸٫۲٫بررسی    ۱۱۰
نتیجه‌گیری    ۱۱۱
منابع و ماخذ    ۱۱۲

منابع

قرآن کریم

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت:دار صار، سوم، ۱۴۱۴ق

۳ کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران:دارالکتب الاسلامیه، چهارم، ۱۴۰۷ق

۴٫ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، تهران:کتابچی، ۱۳۷۶ش

۵٫______________، التوحید، قم:جامعه مدرسین، اول، ۱۳۹۸ق

۶٫___________________،الخصال، قم:جامعه مدرسین،۱۳۶۲ش

_____________، علل الشرایع، قم:داورى، ۱۳۸۵ش

۸٫______________، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم:دفتر انتشارات اسلامی، اول، ۱۴۰۳ق

۹٫______________، من لا یحضره الفقیه،تحقیق علی اکبر غفاری، قم:دفتر انتشارات اسلامى، دوم، ۱۴۱۳ق

۱۰٫ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، تهران:مرتضوی، دوم، ۱۳۷۴ش

۱۱٫ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی ،قم:اسماعیلیان، چهارم، ۱۳۶۷ش

۱۲٫ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی،دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، تحقیق آصف فیضی، قم:موسسه آل البیت علیهم السلام، ج۱، دوم، ۱۳۸۵ق

۱۳٫ابن طاووس، علی بن موسی، الیقین باختصاص مولانا علیّ علیه السلام بإمره المؤمنین، تحقیق اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، قم:دارالکتاب، اول، ۱۴۱۳ق

مهریزی. مهدی. «روایات تفسیری شیعه، گونه شناسی و حجیت»، مجله علوم حدیث، سال پانزدهم، ۱(۱۳۹۰):ص۳-۳۶٫

۱۵٫ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق عبدالحسین امینی، نجف اشرف:دار المرتضویه، اول، ۱۳۵۶ش

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد:بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق

۱۷٫آرام، احمد، الحیاه، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی، اول، ۱۳۸۰ش

۱۸٫اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، تبریز:بنی هاشمی، اول، ۱۳۸۱ق

۱۹٫استر آبادی، علی، تاویل الایات الظاهره، تحقیق حسین استاد ولی، قم:موسسه النشر الاسلامی، اول، ۱۴۰۹ق

۲۰٫بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه مؤسسه البعثه، قم:موسسه بعثه، اول، ۱۳۷۴ش

۲۱٫_________________، حلیه الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار علیهم السلام، قم:موسسه المعارف الاسلامیه، اول، ۱۴۱۱ق

۲۲٫برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق جلال الدین محدث، قم:دارالکتب الاسلامیه، دوم، ۱۳۷۱ق

مقدمه

در این تحقیق نویسنده به بررسی مفردات سور کهف و اسرا پرداخته است. به‌این‌ترتیب که ابتدا به آیه‌ی مدّ نظر اشاره داشته و بعدازآن اقوال لغویان را  از کتب، «العین»، «لسان العرب»، «مفردات الفاظ قرآن»، «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» و «قاموس قرآن» متذکرشده است. البته در برخی موارد به کتب لغت دیگر مانند «المحیط فی اللغۀ»، «المحکم و المحیط الأعظم»، «تاج العروس»، «تهذیب اللغۀ»، «معجم مقاییس اللغه»، «مصباح المنیر»، «مجمع البحرین»، «النهایۀ فی غریب الحدیث و الأثر» و «الصحاح» نیز مراجعه شده است. در گام بعد با مراجعه به کتب تفسیر روایی ازجمله «البرهان فی تفسیر القرآن»، «نورالثقلین»، «تفسیر عیاشی»، «تفسیر قمی»، «تفسیر صافی» و «کنزالدقائق و بحرالغرائب» به ذکر روایات معصومین (ع) در مورد مفردات سور کهف و اسرا همّت گماشته شده است.

علاوه بر کتب تفسیری از کتب روایی نظیر «اصول کافی» کلینی و «علل الشرایع»، «التوحید»، «الخصال»، «معانی الأخبار»، «الامالی»و «من لا یحضره الفقیه» شیخ صدوق  و «الامالی» و «تهذیب الاحکام» شیخ الطائفه و «اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات»، « هدایه الأمه إلى أحکام الأئمه علیهم السلام»و «وسایل الشیعه» شیخ حر عاملی و «کشف الغمه» اربلی ، «مکارم الاخلاق» طبرسی، « دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام» ابن حیون،  « إستقصاء الاعتبار فی شرح الإستبصار» شهید ثانی، « بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم» صفار ، « مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار» علوی عاملی  و «روضه الواعظین و بصیره المتعظین» فتال نیشابوری در تایید و تکمیل روایات تفسیری ماخوذ از کتب تفسیری استفاده شده است.

پس از گردآوری مطالب از منابع مذکور به بررسی تطبیقی میان روایات معصومین (ع) و اقوال لغویون در مورد مفردات مدّ نظر پرداخته‌شده است. درنهایت نتیجه‌گیری ارائه‌شده است. در قسمت نتیجه‌گیری به بر بررسی مقایسه‌ای میان روایات و گفته‌های اهل لغت، ارائه‌ی رابطه‌ی منطقی میان معانی روایی و لغوی و گونه‌شناسی روایات پرداخته‌شده است. روایات در این زمینه ازنظر گونه‌شناختی به چند گروه «ایضاح لفظی»، «بیان مصداق»، «ایضاح مفهومی» یا «تأویل»، «بیان مصداق باطنی» گروه‌بندی می‌شوند. لازم به ذکر است در برخی موارد هیچ‌گونه رابطه‌ای میان معنی روایی و لغوی واژه‌ی موردنظر وجود ندارد.

۱-۱٫ تعریف اصطلاحات

در بیان مفاهیم و اصطلاحات به‌کاررفته در این پژوهش به تعریف شش مفهوم کلیدی یعنی روایت، لغویون، مفردات، ایضاح لفظی، بیان تأویل، بیان مصداق و «معنای مراد» می‌پردازیم.

۱-۱-۱٫ روایت

روایت در لغت به معنای حمل است، چنان‌که گویند «روی البعیر الماء» شتر آب را حمل کرد و به شخص حمل‌کننده آب راوی و به‌ روز هشتم ذی‌الحجه بدین‌جهت که حاجیان برای عزیمت به عرفات آب حمل می کنند، یوم الترویه گفته‌شده است.[۱]

این واژه در اصطلاح مترادف حدیث بوده و همان حوزه‌ی معنایی حدیث بر آن حمل می‌شود. هرچند که اصطلاح روایت کاربرد کمتری نسبت به حدیث دارد و به حدیث ازآن‌جهت روایت گفته‌شده است که گفتار، فعل یا تقریر معصوم را نقل یا حمل می‏کند. راوی حدیث نیز در حقیقت حامل حدیث است. [۲]

۱-۱-۲٫ لغویون

منظور از لغویون دانشمندان و علمای مشهور اهل لغت هستند که در این زمینه دارای کتاب لغت معتبر می‌باشند. ازجمله‌ی ایشان که در این رساله به اقوالشان استناد شده است را در زیر ذکر می‌کنیم.

خلیل بن احمد فراهیدی صاحب «کتاب العین»، محمد بن مکرم ابن منظور صاحب «لسان العرب»، حسین بن محمد راغب اصفهانی صاحب «مفردات الفاظ قرآن»، محمد بن احمد ازهری صاحب «تهذیب اللغه»، احمد بن فارس صاحب کتاب«معجم مقاییس اللغه»، احمد بن محمد صاحب اثر «مصباح المنیر»، اسماعیل بن عباد صاحب نویسنده‌ی کتاب «المحیط فی اللغه»، علی بن اسماعیل ابن سیدۀ صاحب «المحکم و المحیط الأعظم»، محمد بن محمد مرتضی زبیدی صاحب «تاج العروس»، اسماعیل بن حماد جوهری صاحب «الصحاح»

۱-۱-۳٫ مفردات

مفردات جمع مفرد است. واژه «مفرد» در ادبیات عربی دارای مفاهیم متعددی است؛ یعنی در هر بحثی بر معنای خاصی اطلاق می‌شود به‌گونه‌ای که غفلت از آن به سردرگمی و خلط مباحث خواهد انجامید. برخی از این معانی عبارت‌اند از: مفرد در مقابل کلام، مفرد در مقابل جمله و شبه جمله، مفرد در مقابل مثنی و جمع، مفرد در مقابل مرکب، مفرد در مقابل متعدد و… . در عبارت مفردات قرآنی معنای اول یعنی مفرد در مقابل کلام مدّ نظر است.

منظور از مفردات در این رساله کلماتی است که روایاتی از معصوم علیهم‌السلام در مورد معنی آن‌ها نقل‌شده است.

۱-۱-۴٫ ایضاح لفظ

اصطلاح «ایضاح لفظ» برگرفته از مقاله‌ای با عنوان «روایات تفسیری شیعه، گونه‌شناسی و حجیّت» است. منظور از آن ارائه‌ی معنی برخی واژگان و الفاظ قرآنی در کلام معصومین‌(ع) است. [۳]

۱-۱-۵٫ بیان تأویل

اصطلاح «بیان تأویل» یا به‌عبارتی‌دیگر «بیان لایه‌های معنایی» اشاره به معنای باطنی عبارت دارد. به این صورت که یک عبارت یا سیاق می‌تواند در خود معانی متفاوت طولی داشته باشد که بر فهم‌های مختلف آَشکار می‌گردند. [۴]

۱-۱-۶٫ بیان مصداق

اصطلاح «بیان مصداق» در روایات مربوط به نمونه‌هایی می‌شود که معصومین‌(ع) ارائه کرده‌اند. درحالی‌که بر مبنای قواعد زبانی و تفسیری نمی‌توان این نمونه‌ها را انحصاری دانست. [۵] این اصطلاح در خود اصطلاحی دیگر با عنوان «مصداق باطنی» می‌آفریند؛ یعنی آیه علاوه بر معنای ظاهری معنای بطنی در بردارد. [۶]

۱-۱-۷٫ ایضاح مفهومی

ایضاح مفهومی گسترده ترین حوزه در ارتباط با روایات تفسیر ی است که خود قابل تقسیم به مواردی همچون عام و خاص، مطلق و مقید، بیان ناسخ و منسوخ، تفصیل محتوای آیه در عرصه های اعتقادی، تاریخی و فقهی و… می باشد.

۲: بررسی تطبیقی روایات معصومین (ع) و اقوال لغویان

شناخت واژه‌ها و مفردات قرآن ازجمله مقدّمات مهم و ضروری در فهم قرآن و تفسیر است. درصورتی‌که در این بررسی به کلام ائمه (ع) توجه کافی صورت نگیرد باعث فهم غیر صحیح در احکام و معارف دینی می‌شود. از آن‌طرف توجه به کلام معصوم‌(ع) در توضیح واژه‌های قرآنی دست یازیدن به ریسمان محکمی است که منجر به معرفتی استوار در مورد فهم مفردات قرآن می‌شود.

این نوشتار در بررسی مفردات سور مبارکه کهف و اسرا به واکاوی در ۳۸ مورد از مفردات این سوره پرداخته است. به این صورت که پس از ارائه‌ی آیه‌ی مدّ نظر، ابتدا گفته‌های اهل لغت در مورد واژه‌ی مورد بحث را از کتب «کتاب العین»، «لسان العرب»، «مفردات الفاظ قرآن»، «التحقیق فی کلمات القرآن» و «قاموس قرآن» ذکر کرده سپس به ارائه‌ی روایات مربوطه از کتب تفسیر روایی پرداخته‌شده است. راقم این سطور در انتها نتیجه‌گیری و تطبیق و مقایسه را در مفردات مربوطه ارائه کرده است. در نتیجه‌گیری خلاصه‌ای از اقوال لغویان و روایات معصومین‌(ع)، گونه‌شناسی روایات و بیان رابطه‌ی منطقی میان اقوال لغویان و روایات معصومین (ع) مطرح‌شده است. درنهایت به ذکر این مطلب پرداخته‌شده که آیا روایات معصومین‌(ع) و گفته‌های لغویان باهم هماهنگی یا رابطه‌ای دارند یا خیر.

۱٫۲٫سبحان

﴿سُبْحَانَ الَّذِى أَسْرَى‏ بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلىَ الْمَسْجِدِ الْأَقْصَا الَّذِى بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرُیَهُ مِنْ ءَایَاتِنَا  إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیر﴾

«منزه است آن (خدایى) که بنده‏اش را شبانگاهى، از مسجد الحرام به سوى مسجد الاقصى، که پیرامونش را پر برکت کرده‏ایم، سیر داد، تا برخى از نشانه‏هایمان را به او بنمایانیم که تنها او شنوا [و] بیناى (حقیقى) است.»

۱٫۱٫۲٫سبحان در روایات

روایت اول: محمد بن یعقوب: عن علی بن إبراهیم، عن محمد بن عیسى بن عبید، عن یونس بن عبد الرحمن، عن هشام بن الحکم، قال: سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عن‏ سُبْحانَ اللَّهِ‏ قال:«أنفه الله».

محمد بن یعقوب از علی بن ابراهیم و او هم از محمد بن عیسی بن عبید و وی نیز از طریق یونس

بن عبد الرحمان از هشام بن حکم نقل می کند که گفت:از امام صادق(ع) از سبحان الله سوال کردم که حضرت فرمودند:سبحان الله یعنی انفه الله[۷]یعنی ننگ و نفرت داشتن و منزّه دانستن خداوند است از هر چه که موجب نقص و عیب مى‏گردد.این روایت در تفسیر عیاشی نیز که مقدم بر کافی است منعکس شده است.[۸]در بعضی متون در ادامه روایت، عبارت « أ ما ترى الرجل إذا عجب من الشی‏ء قال سبحان‏ اللَّه‏»آمده است.[۹]آیا ندیدی مردی را که هنگام تعجب از چیزی، سبحان الله می گوید.

روایت دوم: و عنه: عن أحمد بن مهران، عن عبد العظیم بن عبد الله الحسنی، عن علی بن أسباط، عن سلیمان مولى طربال، عن هشام الجوالیقی، قال: سألت أبا عبد الله (علیه السلام) عن قول الله عز و جل: سُبْحانَ اللَّهِ‏ ما یعنى به؟ قال:«تنزیهه»[۱۰]

محمد بن یعقوب از احمد بن مهران و او از عبدالعظیم حسنی از طریق علی بن اسباط و وی نیز به واسطه سلیمان مولی طربال از هشام جوالیقی نقل می کند که از امام صادق (ع)پرسیدم:سبحان الله به چه معنی است؟امام فرمود:پاک و بى‏آلایش دانستن خداست از هر عیب و بدى و زشتى.

روایت سوم: و عنه، قال: حدثنا عبد الله بن محمد بن عبد الوهاب، قال: أخبرنا أبو الحسن أحمد بن محمد بن عبد الله بن حمزه الشعرانی العماری، من ولد عمار بن یاسر (رحمه الله)، قال: حدثنا أبو محمد عبید الله بن یحیى بن عبد الباقی الأذنی بأذنه، قال: حدثنا علی بن الحسن المعانی، قال: حدثنا عبد الله بن یزید، عن یحیى بن عقبه بن أبی العیزار، قال: حدثنا محمد بن حجار، عن یزید بن الأصم، قال: سأل رجل عمر بن الخطاب، فقال: یا أمیر المؤمنین، ما تفسیر سُبْحانَ اللَّهِ‏؟فقال: إن فی هذا الحائط رجلا کان إذا سئل أنبأ، و إذا سکت ابتدأ. فدخل الرجل فإذا هو علی بن أبی طالب (علیه السلام)، فقال: یا أبا الحسن ما تفسیر سُبْحانَ اللَّهِ‏؟ قال:«هو تعظیم جلال الله عز و جل. و تنزیهه عما قال فیه کل مشرک، فإذا قالها العبد صلى علیه کل ملک»[۱۱]

ابن بابویه گوید:عبدالله بن محمد بن عبدالوهاب از طریق ابوالحسن احمد بن محمد بن عبدالله بن حمزه شعرانی عماری از فرزند عمار یاسر (ره) او نیز توسط ابومحمد عبیدالله بن یحیی بن عبدالباقی از علی بن حسن معانی و او از عبدالله بن یزید از یحیى بن عقبه بن أبی العیزار و او از محمد بن حجار، از یزید بن الأصم نقل می کند: در دوران حکومت عمر، مردى از او پرسید:تفسیر«سُبْحانَ اللَّهِ‏» چیست؟ عمر در حالى که اشاره به دیوارى مى‏کرد گفت:مردى در این نخلستان است که در زمان حیات پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله هر گاه مطلبى از پیامبر سؤال مى‏کرد حضرت به اومى‏آموخت و زمانى که ایشان ساکت مى‏شدند او آغاز سخن مى‏کرد (برو و از او بپرس)، مرد وارد نخلستان شد دید علىّ بن ابى طالب علیه السلام آنجاست عرض کرد: اى ابو الحسن تفسیر «سُبْحانَ اللَّهِ» چیست؟ حضرت فرمود: بزرگداشتن عزّت و شکوه خداوند، بزرگ و پاک دانستن او از هر آلایشى که مشرکین به ساحت مقدّسش نسبت دهند، لذا هر وقت بنده‏اى این کلمه را بگوید همه فرشتگان براى او طلب رحمت نمایند.

۲۱٫۲٫٫سبحان در لغت

واژه سبحان براساس گفته ی   فراهیدی در العین از ریشه ی «سبح» گرفته شده و به معنی تنزیه خداوند از هر آن چیزی که شایسته نیست خدای سبحان با آن توصیف و تعریف شود می باشد و نصبش نیز به سبب واقع شدن در محل فعل است.« تنزیه لله عن کل ما لا ینبغی أن یوصف به، و نصبه فی موضع فعل»[۱۲] ابن منظور نیز در عین حالی که آن را ماخوذ از سبح به معنی عوم یعنی جریان یافتن می داند معنی این کلمه را تنزیه الهی از هر نوع سوء و بدی شمرده و علت نصبش را با استناد به کلام زجاج مصدر بودنش عنوان می کند.«السَّبْحُ‏ و السِّباحه: العَوْمُ…. و سبحان‏ فی اللغه تنزیه الله، عز و جل، عن السوء… و قال الزجاج فی قوله تعالى: سُبْحانَ‏ الَّذِی أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَیْلًا؛ قال: منصوب على المصدر»[۱۳]

فیومی نیز متناسب با آیات مختلفی که واژه سبحان در آنها به کار رفته معانی متعددی را ذکر کرده است برای نمونه در ذیل آیه ی﴿ فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُون﴾سبحان را به معنی یاد خدا می داند« فسبحانَ‏ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ* أَىْ اذْکُرُوا اللّهَ» و یا در آیه ی﴿… سُبْحَانَ الَّذِى سَخَّرَ لَنَا هَذا…﴾ سبحان را به معنی حمد خدا می گیرد.«سُبْحانَ‏ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا* و سُبْحَانَ‏ رَبِّىَ الْعَظِیمِ أَىِ الْحَمْدُ للّهِ» وی سبحان در آیه مورد بحث را تعظیم در برابر کمال قدرت الهی و تعجب در برابر فعلی که مخصوص بنده اش(پیامبر)کرده دانسته است.«إِذْ فِیهِ مَعْنَى التَّعَجُّبِ مِنَ الْفِعْلِ الَّذِى خَصَّ عَبْدَهُ بِهِ و مَعْنَى التَّعْظِیمِ بِکَمَالِ قُدْرَتِهِ»اما آنچه را که صاحب مصباح المنیر بیشتر روی آن تاکید دارد ذکر و یاد الهی است.[۱۴]

فیروز آبادی سبحان را به مفهوم تنزیه الهی و مبری بودن ایشان از شریک و ولد و بدی و نیز به معنی سلوک و سیر و جریان یافتن آن هم با سرعت به سمت الی الله دانسته است.«تنزیها لِلّهِ من الصَّاحِبَهِ و الوَلَدِ…أی: أُبَرِّئُ الله من السُّوءِ براءَهً، أو معناهُ: السُّرْعَهُ إلیه» که با در نظر گرفتن معنی که برای ریشه سبحان یعنی«سبح»گفته و آن را «عام»(جریان یافتن)خوانده می توان استنباط کرد که معنی دوم در قاموس المحیط نسبت به اولی پر رنگ است.«سَبْحاً و سِباحَهً، بالکسر: عام‏»[۱۵]

۱زبیدی نیز همچون غالب لغویون سبحان را تنزیه الهی از هر نوع بدی از جمله داشتن فرزند و شریک و امثالهم دانسته است و آن را برگرفته از سبح به معنی عام یاد کرده است.[۱۶]

معجم مقاییس اللغه سبح را دارای دو اصل یا معنا مطرح می کند که اولی را عبادت و دومی را از جنس سعی می داند؛آنگاه برای عبادت نماز را که محور عبادات است طرح کرده و السبحه را نماز آن هم از نوع وجوبی اش خوانده و برای دومی یعنی سعی نیز شناکردن و تلاش کردن در آب را عنوان می کند.«السین و الباء و الحاء أصلان: أحدهما جنسٌ من العباده، و الآخر جنسٌ من السَّعى. فالأوّل‏ السُّبْحه، و هى الصَّلاه، و یختصّ بذلک ما کان نفْلًا غیر فَرض… و الأصل الآخر السَّبْح‏ و السِّباحه: العَوم فى الماء.»[۱۷]و علت اینکه تسبیح گفته اند به جهت این است که بنده موفق مبادرت و سعی و سرعت به انجام عبادت دارد.

صاحب جمهره اللغه نیز با استشهاد به اشعاری سبحان را دارای دو معنی میداند:۱٫تنزیه و تبرئه، بر طبق شعر الاعشی که سروده است:

أقول لمّا جاءنی فَخْرُهُ‏                                                            سُبْحانَ‏ مِن عَلْقمهَالفاخرِ

«آنگاه که فخر فروشی او به سویم روانه شود از فخر علقمه (او)تبری می جویم»

۲٫تعجب، که در شعر زیر مشهود است:

سُبْحانَ‏ من منتطِقِ المأثورِ                                                         جَهْلًا لدى سُرادِقِ الحَصیرِ

«شگفتا از کسی که ماثور و با تکیه بر آثار[مستند حرف زدن)سخن می گوید…»

بر اساس نظر راغب اصفهانی نیز السَّبْح‏یعنی گذشتن با شتاب در آب و هوا است وسَبَحَ‏ سَبْحاً و سَبَاحَهً یعنی سیر کرد و گذشت. و این معنى براى عبور سریع ستارگان در فضا استعاره شده است، مثل: ﴿ وَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ‏ یَسْبَحُونَ ﴾ و نیز براى دویدن اسب، در آیه: ﴿ وَ السَّابِحاتِ‏ سَبْحاً﴾ و در مورد با سرعت و شتاب رفتن در کار، آیه: ﴿إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا﴾ و تسبیح‏ منزّه دانستن و تنزیه خداى تعالى است و اصلش عبور و گذشتن با شتاب در پرستش و عبادت خداوند است.[۱۸]که با این تعریف می توان سبحان را که نزدیک به تسبیح و به معنی تنزیه شمرده شده را عبارت از شتاب در پرستش ارزیابی کرد.

اما علامه مصطفوی با شیوه ای محققانه که حکایت از دقت نظر ایشان دارد به این موضوع وارد شده و اصل ماده را عبارت از حرکت در مسیر حق که به دور از اعوجاج و نقطه ی ضعف باشدقلمداد کرده و آن را متضمن دو جهت می داند که یک جهتش حرکت در محور حق و وجه دیگرش دوری از نقطه ی ضعف و انحراف است و این جهتینی بودنش هست که آن را متمایز از الفاظ شبیه اش همچون تنزیه و تبرئه و تزکیه و امثالهم می کند؛ چرا که این الفاظ صرفا ناظر به جنبه ی تباعدی آنهاست حال آنکه واژگان سبحان و تسبیح دارای دو سویه است.« أنّ الأصل الواحد فی هذه المادّه: هو الحرکه فی مسیر الحقّ من دون انحراف و نقطه ضعف، أو کون على الحقّ منزّها عن نقطه ضعف.

فیلاحظ فیها جهتان: جهه الحرکه فی مسیر الحقّ و جهه التباعد عن الضعف، و بهذا یظهر الفرق بینها و بین موادّ- التنزیه و التقدیس و التبرئه و التبعید و التزکیه و التخلیه و التهذیب و التطهیر و الفراغ و التفصیل و التجنیب و التنحیه و التخلیص و نظائرها.فانّ النظر فی التنزیه و التبرئه و التبعید و التخلیه و التزکیه و التنحیه: الى جهه التباعد فقط»

[۱] . محمد بن مکرم ابن منظور، ‏لسان العرب‏، (تحقیق جمال الدین میر دامادى)، چاپ سوم‏، (بیروت‏: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع ـ دار صادر، ۱۴۱۴ ق‏)، ج ۱۴، ص ۳۴۷٫

[۲] . کاظم مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، چاپ اول، (قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش) ص ۱۱٫

[۳]. رک مهدی مهریزی، «روایات تفسیری گونه شناسی و حجیت»، علوم حدیث، ص۱۰، ۳-۳۶٫

[۴] .رک، همان، ص۱۴

[۵] .رک، همان، ص۱۳

[۶].رک، همان، ص۲۲

۱٫محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، الکافی، چاپ چهارم، (تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق)، ج۱، ص۱۱۸؛محمد بن علی بن بابویه،معانی الاخبار،چاپ اول، (قم:دفتر انتشارات اسلامی،۱۴۰۳ق)،ص۹؛سید هاشم بن سلیمان بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن،چاپ اول، (قم:موسسه بعثه،۱۳۷۴ش)، ج۳،ص۲۱۵؛عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، نورالثقلین،چاپ چهارم، ( قم:اسماعیلیان،۱۴۱۵ق)،ج۳،ص۹۷

۲٫محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیاشی،چاپ اول، (تهران:مطبعه العلمیه،۱۳۸۰ق)،ج۲، ص۲۷۶

۳٫محمد بن شاه مرتضی صافی، تفسیر الصافی،چاپ دوم ،(تهران:مکتبه الصدر،۱۴۱۵ق)،ج۳، ص۵۳؛محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، کنز الدقائق و بحر الغرائب، چاپ اول، (تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،۱۳۶۸ش)،ج۶،ص۳۹۸

۴٫محمد بن یعقوب کلینی، ج۱، ص۱۱۸؛ محمد بن علی بن بابویه، ص۹؛ عبد بن علی بن جمعه عروسی حویزی، ج۵، ص۲۹۷؛ سید هاشم بن سلیمان بحرانی، ج۳، ص۲۱۵؛ محمد بن شاه مرتضی صافی، ج۳، ص۵۳؛ محمد بن محمد رضا قمی مشهدی، ج۶، ص۳۹۹

۱٫محمد بن علی بن بابویه ،التوحید، چاپ اول،(قم:جامعه مدرسین،۱۳۹۸)،ص۳۱۲؛محمد بن علی ابن بابویه، معانی الاخبار، پیشین،ص۹؛سید هاشم بن سلیمان بحرانی،پیشین،ج۳،ص۲۱۶؛ محمد باقر بن محمد تقی مجلسی، بحار الانوار، چاپ دوم، (بیروت:دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳)،ج۹۰، ص۱۷۷؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، پیشین، ج۵،ص۲۹۷

۲٫خلیل بن احمد فراهیدی، العین، چاپ دوم، (قم:هجرت،۱۴۰۹)،ج۳، ص۱۵۱

۱٫محمد بن مکرم بن منظور، ج۲، ص۴۱۷

۲٫احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للرافعی، چاچپ دوم، (قم:دارالهجره،۱۴۱۴)،ص۲۶۲

۳٫محمد بن یعقوب فیروز آبادی، القاموس المحیط، چاپ اول، (بیروت:دارالکتب العلمیه،۱۴۱۵)، ج۱، ص۳۱۰

۴٫محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج العروس، چاپ اول،(بیروت:دارالفکر،۱۴۱۴)،ج۴، صص۷۵-۷۶

۵٫احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، چاپ اول،(قم:مکتبه الاعلام الاسلامی،۱۴۰۴)،ج۳، صص۱۲۵-۱۲۶

۱٫حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، (تهران:مرتضوی،۱۳۷۴ش)،ج۲، ص۱۷۷

تمامی فایل های پیشینه تحقیق و پرسشنامه و مقالات مربوطه به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد. جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.