پیشینه تحقیق اهمیّت بحث دشمن شناسی و نگرشی به آیات قرآن کریم در زمینه ی شناخت دشمنان دارای ۹۲ صفحه می باشد فایل پیشینه تحقیق به صورت ورد  word و قابل ویرایش می باشد. بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دنلود فایل نمایش داده می شود و قادر خواهید بود  آن را دانلود و دریافت نمایید . ضمناً لینک دانلود فایل همان لحظه به آدرس ایمیل ثبت شده شما ارسال می گردد.

فهرست مطالب

فصل اول: شناخت مولفه های دشمن    ۷
۲-۱) معنای لغوی دشمن :    ۷
۲-۲) معنای اصطلاحی دشمن:    ۸
۲-۳) اهمیّت و ضرورت بحث دشمنشناسی:    ۹
۲-۳-۱) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر قرآن کریم:    ۹
۲-۳-۲) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر روایات:    ۱۰
۲-۳-۲-۱) دشمن شناسی در روایات:    ۱۰
آگاه باشید، عاقلترین مردم کسی است که خدایش را بشناسد و از او پیروی کند و دشمن را نیز بشناسد و آنگاه نافرمانیش نماید.    ۱۰
۲-۳-۲-۲) معرفی دشمن یکی از اهداف اساسی معصومین(ع):    ۱۰
۲-۳-۳) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر عقل:    ۱۱
۲-۳-۴) اهمیّت وضرورت بحث دشمن شناسی در سخن بزرگان:    ۱۳
۲-۴٫ نگرشی به آیات قرآن کریم در زمینهی شناخت دشمنان:    ۱۳
واژگان کلیدی:    ۱۳
۲-۴-۱٫کید:    ۱۳
۲-۴-۱-۱) بررسی آیات «کید»:    ۱۴
۲-۴-۲) مکر:    ۱۶
۲-۴-۲-۱) نکاتی در مورد واژه مکر:    ۱۷
۲-۴-۲-۲) بررسی آیه «مکر»:    ۱۸
۲-۴-۲-۳) فرق بین کید و مکر:    ۱۹
۲-۴-۳) ضَلال:    ۱۹
۲-۴-۴) کفر:    ۲۱
۲-۴-۴-۱) نکاتی در مورد واژه «کفر»:    ۲۱
۲-۴-۴-۱-۱) وجوه کفر:    ۲۱
۲-۴-۴-۱-۲) تقدم کفر بر شرک:    ۲۲
۲-۴-۴-۱-۳) ریشه‏هاى کفر و پایه‏هاى آن‏:    ۲۲
۲-۴-۵) صدّ:    ۲۲
۲-۴-۶) خدع:    ۲۳
۲-۴-۶-۱) نکاتی در مورد واژه«خدعه»:    ۲۴
۲-۶-۴-۲) بررسی آیه «خدعه»:    ۲۴
۲-۶-۴-۳) تفاوت میان خدعه وکید:    ۲۵
۲-۴-۷) عدوّ:    ۲۵
۲-۴-۷-۱) بررسی آیهی«عدو»:    ۲۵
۲-۴-۸) بطانه:    ۲۶
۲-۴-۸-۱) بررسی آیه «بطانه»:    ۲۷
۲-۴-۹) ولیّ:    ۲۷
۲-۴-۹-۱) بررسی آیه«ولیّ»:    ۲۸
۲-۴-۱۰) نفاق:    ۲۸
۲-۴-۱۰-۱) نکاتی پیرامون واژه «نفاق » و«منافق»:    ۲۹
۲-۴-۱۰-۲) اقسام نفاق:    ۲۹
۲-۴-۱۰) بصیرت:    ۳۰
۲-۴-۱۰-۱) بصیرت در لغت:    ۳۱
۲-۴-۱۰-۲) بصیرت در اصطلاح مفسّران:    ۳۲
فصل دوم    ۳۳
اقسام دشمن از دیدگاه قرآن کریم    ۳۳
۳-۱) اقسام دشمن از دیدگاه قرآن کریم    ۳۳
بخش اول:    ۳۴
۳-۱-۱) دشمن ایمانیدرونی یا پنهان:    ۳۴
۳-۱-۱-۱) شیطان و همراهان او:    ۳۴
۳-۱-۱-۱) معنای لغوی و اصطلاحی شیطان و ابلیس:    ۳۵
۳-۱-۱-۲) فرق بین شیطان و ابلیس:    ۳۷
۳-۱-۱-۳) نام و القاب ابلیس:    ۳۷
۳-۱-۱-۴) دامها و برنامههای شیطان: (اهداف و شیوههای مبارزه و دشمنی شیطان):    ۳۸
۳-۱-۱-۴-۱) شیوه دشمنی شیطان :    ۳۸
۳-۱-۱-۴-۲) دامها و ابزارهای شیطان:    ۳۹
۳-۱-۱-۴-۲-۱) دنیا:    ۳۹
۳-۱-۱-۴-۲-۲) وسوسه:    ۳۹
۳-۱-۱-۴-۲-۳) اختلاف افکنی:    ۴۰
۳-۱-۱-۴-۲-۴) هواپرستی :    ۴۱
۳-۱-۱-۴-۲-۵) وعده به فقر:    ۴۱
۳-۱-۱-۴-۲-۶) از راه عبادت:    ۴۲
۳-۱-۱-۴-۲-۷) از طریق اموال و اولاد:    ۴۳
۳-۱-۱-۴-۲-۸) زنان:    ۴۴
۳-۱-۱-۴-۲-۹) تبلیغات:    ۴۴
۳-۱-۱-۴-۲-۱۰) بزرگ کردن آرزوها و تمنیات واهی:    ۴۴
۳-۱-۱-۴-۲-۱۱) تزیین اعمال زشت:    ۴۵
۳-۱-۱-۴-۲-۱۲) وعدههای دروغین:    ۴۵
۳-۱-۱-۵) صفات شیطان:    ۴۶
۳-۱-۱-۵-۱) ناسپاسی:    ۴۶
۳-۱-۱-۵-۲) عصیانگری:    ۴۶
۳-۱-۱-۵-۳) خوارکنندگی:    ۴۶
۳-۱-۱-۵-۴) تعصّب بیجا:    ۴۷
۳-۱-۲) نفس امّاره:    ۴۷
۳-۱-۲-۱) اقسام نفس:    ۴۸
۳-۱-۲-۱-۱) نفس امّاره:    ۴۹
۳-۱-۲-۱-۲) نفس لوّامه:    ۴۹
۳-۱-۲-۱-۳) نفس مطمئنه:    ۴۹
۳-۱-۲-۲) خطرات نفس:    ۵۰
۳-۱-۲-۲-۱) هواپرستی به جای خداپرستی:    ۵۱
۳-۱-۲-۲-۲) تزیین زشتیها :    ۵۱
۳-۱-۲-۲-۳) اعتراض به خدا:    ۵۱
۳-۱-۲-۲-۴) سقوط از مقام انسانیّت:    ۵۲
۳-۱-۲-۲-۵) پشت کردن به حق:    ۵۲
۳-۱-۲-۲-۶) بازداری از قیامت:    ۵۲
۳-۱-۲-۲-۷) انحراف از صراط مستقیم:    ۵۲
۳-۱-۲-۲-۸) فرمان به بدیها:    ۵۲
۳-۱-۳) برخی از همسران و فرزندان:    ۵۲
بخش دوم:    ۵۴
۳-۲) دشمن خارجی (یهود، کافران، مشرکان)    ۵۴
۳-۲-۱) یهود:    ۵۵
۳-۲-۱-۱) یهود در لغت:    ۵۵
۳-۲-۱-۲) شناخت اجمالی چهرهی یهود:    ۵۶
۳-۲-۱-۳) هجرت یهودیان به مدینه:    ۵۶
۳-۲-۱-۴) صفات یهود از دیدگاه قرآن کریم:    ۵۷
۳-۲-۱-۴-۱) خودخواه و نژادپرست    ۵۷
۳-۲-۱-۴-۲) تکذیب رسولان وکشتن آنها:    ۵۸
۳-۲-۱-۴-۳) جنگ طلبی:    ۵۸
۳-۲-۱-۴-۴) خیانت در امانت:    ۵۹
۳-۲-۱-۴-۵) زراندوزی و مالپرستی:    ۵۹
۳-۲-۱-۴-۶) پیمان شکنی:    ۵۹
۳-۲-۱-۴-۷) تحریف کلمات الهی:    ۶۰
۳-۲-۱-۴-۸) قساوت قلب:    ۶۰
۳-۲-۲) کافران:    ۶۱
۳-۲-۲-۱) تعریف کافر در لغت و اصطلاح:    ۶۲
۳-۲-۲-۲) صفات کافران:    ۶۳
۳-۲-۲-۲-۱) سیاهی دل:    ۶۳
۳-۲-۲-۲-۲) جهل و نادانی:    ۶۳
۳-۲-۲-۲-۳) خیال پردازی و توهّم:    ۶۴
۳-۲-۳) مشرکان:    ۶۵
۳-۲-۳-۱) شرک در لغت و اصطلاح:    ۶۵
بخش سوم:    ۶۶
۳-۳) دشمنان داخلی (منافقان):    ۶۶
۳-۳-۱) معنای لغوی و اصطلاحی نفاق:    ۶۶
۳-۳-۲) ضرورت شناخت نفاق و منافق:    ۶۷
۳-۳-۳) ویژگیهای منافقان:    ۶۸
۳-۳-۶-۱) ویژگیهای فردی روانی:    ۶۸
۳-۳-۳-۱-۱) بیماری روحی:    ۶۸
۳-۳-۳-۱-۲) خود بزرگبینی:    ۶۹
۳-۳-۳-۱-۳) ترس و اضطراب:    ۶۹
۳-۳-۳-۱-۴) لجاجت:    ۶۹
۳-۳-۳-۱-۵) سستی در معنویت:    ۷۰
۳-۳-۳-۱-۶) هواپرستی:    ۷۰
۳-۳-۳-۱-۷) بهانه تراشی:    ۷۰
۳-۳-۳-۱-۸) امر به بدی و نهی از خوبی:    ۷۱
۳-۳-۳-۱-۹) بخل:    ۷۱
۳-۳-۳-۲) ویژگیهای سیاسی منافقان:    ۷۱
۳-۳-۳-۲-۱) دوستی با بیگانگان:    ۷۱
۳-۳-۳-۲-۲) ولایت ستیزی:    ۷۳
۳-۳-۳-۲-۳) فرصت طلبی:    ۷۳
۳-۳-۳-۲-۴) تحقیر مؤمنان:    ۷۴
۳-۳-۳-۲-۵) فتنهگری:    ۷۴
۳-۳-۳-۲-۶) ایجاد جنگ روانی:    ۷۴
۳-۳-۳-۲-۷) افساد در پوشش اصلاح:    ۷۵
۳-۳-۳-۲-۸) شایعه سازی:    ۷۵
۳-۳-۳-۲-۹) ایجاد تنگناهای اقتصادی برای پیروان حق:    ۷۶
۳-۳-۳-۲-۱۰) منفعت طلب:    ۷۶
۳-۳-۳-۲-۱۱) کارشکنی:    ۷۷
۳-۳-۳-۲-۱۲) تلوّن و چند چهرگی:    ۷۹
۳-۳-۳-۳) ویژگیهای فرهنگی منافقان:    ۷۹
۳-۳-۳-۳-۱) دروغگویی و ریاکاری:    ۷۹
۳-۳-۳-۳-۲) سوگند دروغ خوردن:    ۸۰
۳-۳-۳-۳-۳) توجیه روشهای نادرست خویش:    ۸۱
۳-۳-۳-۳-۴) ظاهرسازی:    ۸۱
۳-۳-۳-۳-۵) وعدههای دروغین:    ۸۱
۳-۳-۳-۳-۶) تضعیف باورهای دینی و شبههافکنی:    ۸۲
۳-۳-۳-۳-۷) کفر ورزیدن در پوشش ایمان:    ۸۲
۳-۳-۳-۳-۸) سفاهت و نادانی:    ۸۳
۳-۳-۳-۴) ویژگیهای اجتماعی منافقان:    ۸۳
۳-۳-۳-۴-۱) شعار اصلاح و ایمان سردادن:    ۸۳
۳-۳-۳-۳-۳) کینهتوزی:    ۸۴
۳-۳-۳-۴-۴) خود را عزیز و دیگران را ذلیل دانستن:    ۸۵
کتابنامه:    ۸۶

کتابنامه:

علاوه برقرآن کریم، ترجمه مکارم شیرازی، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.

کتاب­های عربی:

آرام، احمد و اخوان حکیمی، الحیاه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،۱۳۸۰ش.

آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، به کوشش محمد حسین عرب، بیروت، دار الفکر،۱۴۱۷ق.

آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول ،۱۳۶۶ش.

ابن­اثیرجزری، مجد الدین مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، بیروت، دار الکتب العلمیّه ،۱۴۱۵ق.

ابن بابویه، ابوجعفر محمد، عیون اخبارالرضا(علیه السلام)، ج۲، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

ا­بن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، ۱۴۰۴ق.

ابن منظور، محمد، لسان العرب ، نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.

ابن هشام المعافری، عبدالملک، سیره­ی ابن هشام(السیره النبویه)، تحقیق سقا/ابیاری/شلبی، بیروت، دارالمعرفه، بی­تا.

ابو الصلاح حلبى، تقى الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، چاپ‏اول، ۱۴۰۳ق.

ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، الأغانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۹۹۴م.

اعلمی حائری، محمد حسین، دائره المعارف الشیعیه العامه، بیروت، دار الفکر،۱۴۱۴ق.

امینی، عبد الحسین، الغدیر، تهران، بنیاد بعثت ،۱۳۸۶ش.

انصاری محلاتی، محمد رضا، ثواب الاعمال، قم، نسیم کوثر، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.

بلاغی، سید عبدالحجه، حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، حکمت، ۱۳۸۶ق.

بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوارالتنزیل وأسرارالتأویل، بیروت‏، داراحیاءالتراث العربى، ۱۴۱۸ق.

حرّ عاملى، محمد بن حسن بن على، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ‏اول، ۱۴۰۹ق.

حفنی، عبدالمنعم، موسوعه القرآن العظیم، قاهره، مکتبه مدبولی، چاپ اول ،۲۰۰۴م.

حلبی، السمین، عمده الحفاظ، تحقیق وتعلیق محمد تونجی، بیروت، علام الکتب، چاپ اول ،۱۴۱۴ق.

فصل اول: شناخت مولفه های دشمن

در این مقاله سعی خواهیم کرد که تعاریف و کلیاتی در مفهوم دشمن و دشمنی و معنای ِلغوی و اصطلاحی آن و اهمیّت بحث دشمن­شناسی بیان شود و هم­چنین به بررسی نگرشی به آیات قرآن کریم در زمینه­ی شناخت دشمنان و بررسی واژگان کلیدی در این­باره می­پردازیم.

۲-۱) معنای لغوی دشمن :

دشمن در لغت فارسی به معنی زشت ذات، زشت خوی؛ این کلمه مرکب است از«دش» به معنی بد و زشت ؛و«من» به معنی نفس و ذات. بنابراین به صورت مرکب می شود: زشت خوی و زشت ذات.[۱]

برخی هم گویند: مرکب از «دشت» به معنی بد و زشت و «من» است به معنیِ بد­نفس، بددل، زشت­طبع است. این واژه به معنی مفرد و جمع به­کار می­رود و هم­چنین به آن­که عداوت می­کند به شخص و کسی که ضرر می­رساند، دشمن گویند.[۲] آن که بد فرد دیگری را خواهان است(آن کس که بدخواه دیگریست).[۳]

معادل­های عربی این واژه عبارتند از: العدو , الخصم.[۴]

العدو: از ماده «عدو»: به معنای تجاوز کردن از کاری است که حقّش عدم تجاوز از آن می­باشد.[۵]

العَدْو: تجاوز و درگذشتن از حدّ است که با التیام منافات دارد یعنى با بهبودى بخشیدن و سازگارى دادن میان دو چیز تفاوت دارد.[۶] صاحب النهایه و التحقیق فی کلمات القرآن نیز همین معنی را آورده­اند­.[۷]

با توجه به آن­چه که در معنای عدو گفته شد، این واژه در کاربردهای معنایی مختلفی به کار رفته است که می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- گاهى به اعتبار (قلب و دل) است که آن را «العَدَاوَه و المُعَادَاه» مى‏گویند یعنى: (کینه توزى و دشمنى در دل پنهان داشتن.

۲- و زمانى به اعتبار (راه رفتن) گفته مى‏شود: «العَدْو»: دویدن و هروله .

۳- گاهى به اعتبار کوتاهى نمودن از عدالت و افساد در معامله گویند:« له‏ العُدْوَان‏ و العَدْو»: در معامله بى‏عدالتى و ظلم و خصومت دارد- گفت: ـ«فَیَسُبُّوا اللَّهَ‏ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ‏ » [۸](بدون آگاهى و علم و از روى جهالت خداى را خصمانه و ظالمانه سبّ مى‏کند).

۴- و گاهى به اعتبار مکان­هاى آرمیدن و قرار گرفتن است، گفته مى‏شود: له‏ العَدْوَاء: ناآرام و نامطمئنّ است.

مکانٌ ذو عَدْوَاء: جایی­که اجزایش با هم متناسب و قابل استقرار نیست. در­باره معنى معادات و دشمنى و کینه پنهانى در دل گفته مى‏شود:

رجلٌ‏ عَدُوٌّ و قومٌ‏ عَدُوٌّ: مرد و قومى کینه توز (که مثل واژه- عدل در جمع و مفرد یکى است) در آیه گفت: «بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ»[۹] (در باره آغاز حیات بشر در زمین است که مى‏گوید بعضى از شما با بعض دیگر دشمن خواهید بود) جمع آن- عِدًى‏ و أَعْدَاء- است گفت: «وَ یَوْمَ یُحْشَرُ أَعْداءُ اللَّهِ‏»[۱۰].[۱۱]

۲-۲) معنای اصطلاحی دشمن:

دشمن در اصطلاح مفسران به آن کس که ضرر می­رساند اطلاق می­شود و اصطلاحات هم معنا با آن عبارت است از: حریف، ضد، مخالف، معارض، عدوّ.[۱۲]

(عدوّ): دشمنی که در قلب به انسان عداوت دارد و در ظاهر مطابق آن رفتار می­کند «إِنَّ الْکافِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً»[۱۳] و هم­چنین آیه­ی«إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِینٌ»[۱۴] .[۱۵]

عدوّ دو گونه است:

۱- عداوت به قصد دشمنى و خصومت مثل آیات:

«فَإِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ‏»[۱۶]و«جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ‏»[۱۷]

و دشمنى از دیگرى و از غیرجنس خود در آیه: «عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِ‏»[۱۸].

۲- دشمنى و عداوتى که از روى قصد نباشد بلکه حالتى به او دست مى‏دهد که اذیّت مى‏شود همانگونه که از دشمنان مورد اذیّت و آزار قرار مى‏گیرد، مثل آیه: «فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِی إِلَّا رَبَّ الْعالَمِینَ‏»[۱۹]و آیه‏اى در باره اولاد که مى‏گوید: «عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ‏»[۲۰].[۲۱]لذا بنابر آن­چه گفته شد؛ تعریف دشمن در اسلام به دشمنی بیرونی (کافران ،مشرکان ،منافقین ویهود)ختم نمی­گردد و شامل نفس امّاره و شیطان نیز می­شود به گونه­ای که جهاد با نفس را برترین جهاد می­خواند، زیرا که در تعریف دشمن گفته شد هر آن­چه باعث شود انسان را از راه مستقیم منحرف سازد و موجب عدم اطاعت انسان از خدا شود، دشمن نامیده می­شود.

۲-۳) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن ­شناسی:

اهمیّت و ضرورت بحث پیرامون دشمن­ شناسی رامی­توان در یک تقسیم­بندی در چهار عنوان مطرح نمود:

۲-۳-۱) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر قرآن کریم:

از ویژگی­های بارز قرآن کریم، جامعیّت و گستردگی بحث­های آن و دربرداشتن کلیّات برنامه­ی بشری می­باشد چنان­که خدا فرموده :«… وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏…»[۲۲]و ما این کتاب را برتو فرستادیم تا بیانی جامع و فراگیر درباره هر چیز باشد.

امام باقر (ع) نیز درباره جامعیّت قرآن فرموده­اند :«إنَّ اللهَ لَم یَدع شَیئاً تَحتاجُ إلیهِ الاُمَّهُ إلی یَومِ القِیامَهِ إلّا اَنزََلَهُ فِی کِتابِهِ وَبَیَّنهُ لِرَسُولِهِ….»[۲۳]:«خداوند تمام آن­چه را که امت (اسلام ) تا قیامت بدان نیاز دارند در کتاب خود آورده و برای پیامبرش بیان فرموده است.

نظر به این که قرآن کریم هم جامعیّت دارد و هم جاودانگی، در می­یابیم که هیچ موضوع مهمّی در راستای هدایت انسان نیست که در قرآن کریم از آن صحبت نشده باشد به خصوص موضوع مهمی هم­چون ساختار جامعه اسلامی و عواملی که به طور مثبت یا منفی در ساختار آن مؤثر است. با تأملی دقیق در آیات در خواهیم یافت که تا چه اندازه قرآن کریم نسبت به «شناساندن دشمن» حساسیّت نشان داده است؛ به طوری که بیش از هزار و پانصد آیه از آیات قرآن کریم پیرامون دشمن شناسی است. این آیات، انواع دشمنان مؤمنان و نظام اسلامی، ابزار و شیوه­های دشمن و راه­های مقابله با آنان را به مسلمانان می­آموزد.

از طرفی در فرهنگ اسلامی، دین و سیاست  به­گونه­ای با یکدیگر عجین و آمیخته شده­اند که حتی تصور جدایی میان آن­ها آسان به نظر نمی­رسد اگر چنین نبود اسلام  هرگز نمی­توانست با سیاستمداران جهان مقابله کند و تمامی نقشه­ها و توطئه­های آن­ها را درهم بشکند.

لذا با عنایت به جامعیّت و جاودانگی قرآن کریم و این که هیچ موضوع مهمی که نقش اساسی در ساختار جامعه­ی اسلامی دارد در قرآن کریم از آن فروگذار نشده است و هم­چنین عجین شدن دین و سیاست در هم در مکتب اسلام ملاحظه می­کنیم که این قانون نامه­ی اساسی تا چه اندازه نسبت به «شناساندن دشمن» حساسیت نشان داده است و بدان مهم پرداخته است. برای درک بهتر این مطلب کافی است نگاهی داشته باشیم به سخنان گرانسنگ امام محمد باقر(ع)، آن جا که فرمود: قرآن بر سه قسمت نازل گردیده که یک سومِ­ آن، درباره­ی ما و دوستان ماست و یک سوم، درباره­ی دشمنان ما و دشمنان پیشینیان ما و یک سوم، روش­ها و امثال است. آیه­ای که درباره­ی قومی نازل شده، اگر با مرگ آن قوم باطل گردد، دیگر از قرآن چیزی نمی­ماند، حال آن­که قرآن تا بقای آسمان­ها و زمین باقی است و احکام آن جاری و ساری می­باشد و برای هر ملتی آیه­ای است که آن­را قرائت می­کند، خواه آن آیه خیر را بیان کند و خواه شرّرا»[۲۴]

اهمیّت دشمن­شناسی در تعالیم اسلامی آن­قدر مورد توجه قرارگرفته است که قرآن کریم در آیات متعددی و با تعابیرمختلفی به این موضوع پرداخته است، تا جایی که در قرآن کریم، آیات دشمن‏شناسى بیش از آیات­الاحکام است و از میان یکصد و چهارده سوره‏ى قرآن کریم، در آغاز نُه سوره به مسئله دشمن‏شناسى توجّه شده است؛ سوره‏هاى برائت، احزاب، محمّد، ممتحنه، منافقون، معارج، بیّنه، کافرون و مسد.[۲۵]و از همین رو واژه «عدوّ» و «اعداء»  در قرآن حدود۲۸ بار تکرار شده و آیات متعدد، چهره دشمنان اسلام و راه­هاى مقابله با شیوه‏هاى نفوذ آنان را به خوبى تبیین نموده‏اند این آموزه‏هاى قرآنى هم دشمنان ما را به ما مى‏شناساند و هم شیوه‏هاى مبارزه با آنان را.

 قرآن کریم شش گروه از دشمنان را نام برده است: «شیطان و همراهان او»،«نفس امّاره»،«برخی از همسران و فرزندان»، «کفار و مشرکان»، «برخی از اهل کتاب خصوصاً یهودیان» و «منافقین»، که ما این شش دشمن را، در یک تقسیم بندی کلّی به سه گروه تقسیم نموده و مورد بررسی قرار خواهیم داد:

۱) دشمن ایمانی]درونی یا پنهان[

۲) دشمن خارجی

۳) دشمن داخلی.

۲-۳-۲) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر روایات:

در سیره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز به دشمن شناسی توجه بسیار شده است . و در میان معصومین (ع)، رفتار حضرت علی(ع) با دشمنان از همه درس آموز­تر است. علی (ع) با توجه به شرایط زمانی و شیوه حکومتش با دشمنانی روبه رو بود که پیامبر (ص) و دیگر ائمه (ع) با آن رو به رو نشدند.

۲-۳-۲-۱) دشمن­شناسی در روایات:

درباره لزوم شناخت دشمن احادیث فراوانی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(علیه السّلام) وجود دارد که به پاره ای از آن­ها اشاره می­کنیم:

پیامبر(ص) درباره ضرورت شناخت دشمن می­فرماید: «أَلا وَ اَن أعقل الناس عبد عَرَفَ رَبَّهُ فَأَطَاعَه وَ عَرَفَ عَدوه فَعَصاه»[۲۶]

آگاه باشید، عاقل­ترین مردم کسی است که خدایش را بشناسد و از او پیروی کند و دشمن را نیز بشناسد و آن­گاه نافرمانیش نماید.

نکته جالب در این حدیث آن است که از جمله­ی نمودار یک انسان پیش رو و آگاه را خداشناسی و دشمن شناسی می­داند که نتیجه­ی خداشناسی تسلیم شدن در برابر خدا و پرستش اوست و نتیجه­ی دشمن شناسی، نافرمانی از دشمن است.

۲-۳-۲-۲) معرفی دشمن یکی از اهداف اساسی معصومین(ع):

پس از رحلت پیامبر(ص)، اسلام واقعی از مسیر اولیه­اش منحرف و خلافت از خاندان پیامبر اسلام (ص)گرفته شد، از این رو، از همان ابتدا، امامان شیعه تلاش خود را صرف شناسایی چهره دشمنان اسلام کردند. حضرت علی(علیه السّلام)، امام حسن(علیه السّلام)، امام حسین(علیهم السّلام) و دیگر ائمه (علیه السّلام) تلاش­های زیادی در جهت معرفی دشمن به جامعه مسلمین انجام دادند و مهّم­ترین رمز پیروزی آن­ها، به ویژه پیروزی نهضت حسینی در این بود که دشمن را به مردم معرفی کرده بودند.

امام علی (ع) که خود بخش عظیمی از تلاش خویش را در دوره­ی حکومتش به افشاگری چهره­ی دشمنان خود به کار برد در احادیث زیادی به معرفی و شناخت بیشتری پیرامون جایگاه و ضرورت دشمن دشمن­شناسی می­پردازد از جمله:

۱) امام علی (ع) می­فرماید: به خدا سوگند! اگر تنها با دشمنان روبرو شوم، در حالى که آنان تمام روى زمین را پر کرده باشند، نه باکى داشته و نه مى‏هراسم. من به گمراهى آنان و هدایت خود که بر آن استوارم، آگاهم و از طرف پروردگارم به یقین رسیده‏ام و همانا من براى ملاقات پروردگار مشتاق و به پاداش او امیدوارم. لکن از این اندوهناکم که بى‏خردان و تبهکاران این امّت، حکومت را به دست آورند، آن­گاه مال خدا را دست به دست بگردانند و بندگان او را به بردگى کشند، با نیکوکاران در جنگ و با فاسقان همراه باشند، زیرا از آنان کسى در میان شماست که شراب نوشید و حد بر او جارى شد و کسى که اسلام را نپذیرفت امّا به ناحق بخشش‏هایى به او عطا گردید. اگراین­گونه حوادث نبود شما را بر نمى‏انگیختم و سرزنشتان نمى‏کردم و شما را به گرد آورى تشویق نمى‏کردم و آن­گاه که سرباز مى‏زدید رهاتان مى‏کردم. آیا نمى‏بینید که مرزهاى شما را تصرّف کردند؟ و شهرها را گشودند؟ و دستاوردهاى شما را غارت کردند؟ و در میان شهرهاى شما آتش جنگ را برافروختند؟ براى جهاد با دشمنان کوچ کنید، خدا شما را رحمت کند، در خانه‏هاى خود نمانید، که به ستم گرفتار و به خوارى دچار خواهید شد و بهره زندگى شما از همه پست‏تر خواهد بود و همانا برادر جنگ، بیدارى و هوشیارى است، هر آن کس که به خواب رود، دشمن او نخواهد خوابید! [۲۷]

۲) هم­چنین امام می­فرماید: هر کس نسبت به دشمن خود بخوابد (ونسبت به دشمن بی­تفاوت باشد) مکرها و حیله­ها بیدارش می­کند.[۲۸]

۳) امام در کلام دیگری لزوم قطع ارتباط با دشمن را این­گونه بیان می­کند:« از دشمنان ِخدا جدایی کنید و با اولیا خدا پیوند نمایید.[۲۹]

۴) امام درسخن دیگر لزوم آمادگی و قدرت در برابر دشمن را بیان می کند:« قبل از قدرت، با دشمن جنگ و ستیز منما».[۳۰]یعنی نخست باید نیرو تهیه کرد آن­گاه جنگید.

۵) امام علی(ع) می­فرماید:«هیچ دشمنی را کوچک مشمارید؛ هرچند، ضعیف و ناتوان باشد زیرا دشمن همیشه در فکر تجاوز است و به همین جهت او را دشمن نامیدند».[۳۱]

۶) امام عسکری «ع» می­فرماید: اضعف الأعداء کیدا، من أظهر عداوته: کم‏حیله‏ترین دشمنان آن است که دشمنى خود را آشکار کند[۳۲].

۷) الامام الصادق «ع»: ثلاث من علامات المؤمن: علمه باللَّه، و من یحبّ، و من یبغض.

امام صادق «ع»: سه چیز از نشانه‏هاى مؤمن است: علم و یقین او درباره خدا و این­که چه کس را دوست مى‏دارد و از چه کس بیزار است‏.[۳۳]

۲-۳-۳) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر عقل:

از محوری­ترین مسایل دفاعی کشور، دشمن شناسی است. با شناخت دشمن می­توان احتمال پیروزی و یا شکست را مشخص کرد لذا شناخت دشمن نقش مهم و اساسی در رویارویی انسان با دشمنان دارد، زیرا که، اگر توان انسان در رویارویی بسیار باشد ولی اطلاعات کافی را در دست نداشته باشد شکست خواهد خورد، هر موجود زنده ای دشمن دارد و به میزان گستردگی وجود خود با دشمن بیشتری رو به رو است. نگاه درس آموز و عبرت پذیر هر یک از مسلمانان به ویژه متولیان امور به گذشته تاریخ و نیز حوادث امروز جامعه، بینش و بصیرتی فراهم می­کند تا در کنار سلسله مباحث شایسته اعتقادی، اخلاقی، فقهی و…، برخی از گفتارهای پویا و بنیادین با جایگاه ویژه در آموزه­های معارف را نیز مطرح کنیم و مخاطبان خود را با ریشه­های حوادث چهارده قرن اخیر و شیوه­های دشمنان در تمامی زمان­ها و وظیفه­های دین باوران در همه­ی عرصه­ها آشنا سازیم و راهی روشن برابر آن­ها بگشاییم. دشمن شناسی گفتاری است از این دست که پرداخت جامع و عالمانه به آن در این زمان ضرورتی صد چندان یافته است.

به طور کلّی ضرورت شناخت دشمن از دیدگاه عقل را می­توان در موارد زیر بیان کرد: الف) انحراف خواسته­های به حق فکری انسان: اگر آدمی در تشخیص دوست و دشمن دچار اشتباه شود و دشمن خود را دوست خود کند، خواسته­های اصیل فطری بی­پاسخ مانده، بلکه به انحراف و کژروی کشیده می­شوند و بدیهی است چنین شخصی دچار چه زیان­های روحی و روانی خواهد گشت.[۳۴]

ب) سقوط در رذایل: همان­طور که انسان از دوست خود متأثر می­شود و متقابلاً صفات و خصیصه­های او به دوستش سرایت می کند، دوستی با دشمن یا دشمن را دوست پنداشتن موجب می­شود رذایل و اوصاف زشتی که بر روح و جان دشمن حاکم است در انسان رسوخ کند و به جای آن­که به درجاتی برتر از فرشتگان صعود کند، به پست­ترین مرتبه­ی بهایم نزول یابد، آری شناخت دشمن اصلی بایسته ضروری است.[۳۵]

ج) آمادگی برای عکس العمل: با شناسایی دشمن می­توان آمادگی لازم را برای رویارویی با او کسب نمود و به مکر و کید او آگاه گشت و به مقتضای حرکت ضد انسانی او، واکنش نشان داد.[۳۶]

د) مصلحت جامعه و دشمنان: شناخت دشمن نه تنها به مصلحت افراد است بلکه به مصلحت جامعه نیز هست و از طرفی دوستی نکردن با دشمنان به معنای طرد آن­ها از جامعه است و از آن­جا که انسان به طور فطری به اجتماع وگروه گرایش دارد، ممکن است مطرود شدن از جامعه، باعث تنبّه آن­ها گردد و از راه خلاف، کژ اندیشی و کج روی بازشان دارد، به این ترتیب شناخت دشمن هم به مصلحت جامعه است و هم به مصلحت خود آن­ها، چرا که هدف از شناسایی آن­ها در نهایت، اصلاح وتربیت ایشان است.[۳۷]

و هم­چنین از آن­جا که جامعه از افراد و اقوامى تشکیل شده است که داراى طبایع و افکار مختلف هستند. اگر برخى از آن­ها بر اساس سنّتى که حافظ منافعشان باشد به دور یکدیگر جمع شوند و اجتماعى را تشکیل دهند به طور طبیعى اجتماع دیگرى علیه منافع آنان تشکیل خواهد شد و دیرى نمى‏پاید که کارشان به نزاع و درگیرى خواهد کشید.

از طرفى مى‏بینیم که در انسان قوایى چون غضب و شدّت وجود دارد که جز در مواقع دفاع به کار نمى‏آید و این خود دلیل بر آن است که وقوع جنگ و درگیرى امرى اجتناب‏ناپذیر است.

وجود دشمن توهّم نیست و انسانِ معتقد، با دشمنانى چون شیطان و نفس امّاره در درون و کافران، منافقان و محاربان و …در بیرون مواجه است.

بدیهى است که تنها با یارى از خداوند و با آشنایى بیشتر با کتاب آسمانى قرآن کریم، دشمنان خود و جامعه خود را خواهیم شناخت و با آن­ها مقابله خواهیم کرد.

یکی از اساسی­ترین شرایط موفقیّت یک فرد یا جامعه در تمامی عرصه­های شناخت دشمن است. هرگاه آدمی در پهنه­ی طبیعی دشمن را شناخت و در دفع آن کوشید، به موفقیّت دست یافته است، ولی همین انسان از دشمن ناشناخته­ی خود ضربه­های فراوانی خورده است. به عنوان نمونه، انسان از زمانی که دشمن به نام میکروب را شناخت، به آسانی توانست در پی دفع آن برآید، اما چون نتوانسته است سرطان را بشناسد، هر روز قربانی­های فراوان می­دهد.[۳۸]

در فضای مسایل سیاسی و اجتماعی نیز شناخت دشمن نقش مهم و کلیدی دارد. زیرا تا زمانی که به طرز تفکر و میزان توانایی و… دشمن معرفت نباشد هرگز موفقیّتی در کار زار با وی بدست نمی­آید . درعرصه­ی نظامی نیز هم­چنین است در فضای معنویّت نیز شناخت دشمن خانه­زاد به نام نفس امّاره و همکار خارجی­اش، شیطان وسوسه­گر نیز یک امر ضروری است، بدون شناخت آن­ها تن دادن به ذلت نفس و سقوط از مقام انسانیّت است.

بنابراین شناخت دشمن و مبارزه با آن از اموری است که تمام عقلا اعم از خداپرست و غیرِ خداپرست در ضرورت آن اتفاق نظر دارند.

[۱]. حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف،ج ۵، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ اول،۱۳۶۹ش، ص۴۰۳٫

[۲]. دهخدا، علی اکبر، لغت­نامه دهخدا، ج۷، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،۱۳۷۷ش، چاپ دوم، ص۱۰۹۰۸٫

[۳]. معین، محمّد، فرهنگ فارسی، ج۲، تهران، انتشارات امیر کبیر،۱۳۷۱ش، چاپ هشتم، ص۱۵۳۷٫

[۴]. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج ۳، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب،۱۳۶۰ش، ص۷۱٫

[۵]. خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج ۲، قم، انتشارات هجرت، چاپ دوم ،۱۴۱۰ق،ص ۳۱۳٫

[۶]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن ، دمشق، انتشارات دارالعلم الشامیه، چاپ اول،۱۴۱۲ق ، ص ۵۵۳٫

[۷]. ابن اثیرجزری، مجد الدین مبارک بن محمد، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، ج۳ ، بیروت، دار الکتب العلمیّه ،۱۴۱۵ق ، ص۱۹۳: صاحب النهایه نیز واژه «عدو»را به معنی «تجاوز برچیزی می­داند» و می­نویسد:« العدوّ:من تجاوز الحدّ فی الشی‏ء.»؛ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن ،ج ۸ ، ص۶۲: عدو عبارت است از آن چه دلالت می­کند بر تجاوز و درگذشتن از حدّ چیزی که شایسته نیست کم کاری بر آن( یا آن­چه که حقش عدم تجاوز از آن باشد).

[۸]. الأنعام، ۱۰۸ .

[۹]. البقره،۳۶٫

[۱۰]. فصلت،۱۹٫

[۱۱]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۵۳: «العَدُوُّ: التّجاوز و منافاه الالتئام، فتاره یعتبر بالقلب، فیقال له: العَدَاوَهُ و المُعَادَاهُ، و تاره بالمشی، فیقال له: العَدْوُ، و تاره فی الإخلال بالعداله فی المعامله، فیقال له: العُدْوَانُ و العَدْوُ و تاره بأجزاء المقرّ، فیقال له: العَدْوَاءُ. یقال: مکان ذو عَدْوَاءَ «۳»، أی: غیر متلائم الأجزاء. فمن المُعَادَاهِ یقال: رجلٌ عَدُوٌّ، و قومٌ عَدُوٌّ؛ و قد یجمع على عِدًى و أَعْدَاءٍ».

[۱۲] . حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، ج۵ ، ص۴۰۳٫

[۱۳] . النساء، ۱۰۱٫

[۱۴] . یوسف، ۵٫

[۱۵] . قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ۴، تهران، دار الکتب الاسلامیه ،چاپ ششم، ۱۳۷۱ش، ص۳۰۵٫

[۱۶] . النساء، ۹۲٫

[۱۷] . الفرقان، ۳۱٫

[۱۸] . الأنعام، ۱۱۲٫

[۱۹] . الشعراء،۷۷٫

[۲۰]. التغابن،۱۴٫

[۲۱]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن ، صص ۵۵۳-۵۵۴: «العَدُوُّ ضربان: أحدهما: بقصد من المُعَادِی و الثانی: لا بقصده بل تعرض له حاله یتأذّى بها کما یتأذّى ممّا یکون من العِدَى».

[۲۲]. النحل ،۸۹٫

[۲۳]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری، ج۱، تهران، منشورات الاعلمی، ۱۳۶۲ش، ص۱۹٫

[۲۴]. فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی ، ج۱، مشهد ، دارالمرتضی، چاپ اول، بی­تا، ص۱۴٫

[۲۵]. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج۹ ، قم ، مؤسسه در راه حق ، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ص۵۶۹٫

[۲۶]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوارالجامعه لدررأخبار الأئمه الأطهار، ج۷۷، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق، ص۱۷۹٫

[۲۷]. همان، نامه ۶۲ ، ص۶۰۳٫

[۲۸]. آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، ج۱، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول ، ۱۳۶۶ش، ص۶۸ ، ح۷۶۸۷٫

[۲۹]. همان، ج۱، ص۴۲۳ ، ح۹۷۰۸٫

[۳۰]. همان، ج۱، ص۳۳۴ ، ح۷۶۹۳٫

[۳۱]. همان، ج۱، ص۴۶۱ ، ح۱۰۵۶۹٫

[۳۲]. آرام، احمد و اخوان حکیمی، الحیاه، ج ۱، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،۱۳۸۰، ص۲۵۸٫

[۳۳]. همان، ج ۱، ص۲۵۸٫

[۳۴]. رک: جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۱۲، قم، اسراء، چاپ اول، بی­تا، صص۲۸۳-۲۸۴٫

[۳۵]. کاشفی، محمد رضا، نگاهی قرآنی به دوست و دشمن، تهران، کانون اندیشه جوان، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۲٫

[۳۶]. الأنفال،۶۰٫

[۳۷]. کاشفی، محمد رضا، نگاهی قرآنی به دوست و دشمن، ص۱۵۳٫

[۳۸]. خاتمی، سید احمد، سیره سیاسی امام علی (ع)، چاپخانه سپهر، چاپ اول، ۱۳۷۹ش، ص۱۶۶٫

تمامی فایل های پیشینه تحقیق و پرسشنامه و مقالات مربوطه به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد. جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.