پیشینه تحقیق ایهام و انواع آن و ویژگی‌های شعر حافظ  و بررسی ایهام در آثار حافظ دارای ۹۰ صفحه می باشد فایل پیشینه تحقیق به صورت ورد  word و قابل ویرایش می باشد. بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دنلود فایل نمایش داده می شود و قادر خواهید بود  آن را دانلود و دریافت نمایید . ضمناً لینک دانلود فایل همان لحظه به آدرس ایمیل ثبت شده شما ارسال می گردد.

فهرست مطالب

۱-مقدمه    ۶
۲-صنایع بدیعی به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: بدیع لفظی و بدیع معنوی.    ۶
۲-۱- بدیع لفظی:    ۷
۲-۲- بدیع معنوی:    ۷
۲-۲-۱- ایهام:    ۷
۲-۲-۱-۱- ایهام آمیغی:    ۱۰
۲-۲-۱-۲- ایهام تام:    ۱۰
۲-۲-۱-۳- ایهام تبادر:    ۱۰
۲-۲-۱-۴- ایهام ترجمه:    ۱۱
۲-۲-۱-۵- ایهام تضاد:    ۱۱
۲-۲-۱-۶- ایهام تناسب:    ۱۱
۲-۲-۱-۷- ایهام تناسب تلمیحی:    ۱۱
۲-۲-۱-۸- ایهام در ایهام ترجمه:    ۱۱
۲-۲-۱-۹- ایهام در ایهام تضاد:    ۱۱
۲-۲-۱-۱۰- ایهام در ایهام تناسب:    ۱۲
۲-۲-۱-۱۱- ایهام سمعی:    ۱۲
۲-۲-۱-۱۲- ایهام مجرّد:    ۱۲
۲-۲-۱-۱۳- ایهام مرشّحه:    ۱۲
۲-۲-۱-۱۴- ایهام موشّح:    ۱۲
۳- آثارحافظ    ۱۴
۳-۱- ویژگی‌های شعر حافظ    ۱۴
۳-۱-۱- سبک حافظ    ۱۴
۳-۱-۲- عرفان حافظ    ۱۵
۳-۱-۳- هنر شاعری حافظ    ۱۶
۳-۱-۴- پستی و بلندی شعر حافظ    ۱۷
۳-۱-۵- تأثیر پیشینیان بر حافظ    ۱۸
۳-۲- حافظ در نظر دیگران:    ۱۹
۴- ایهام و انواع آ ن و بررسی ایهام در غزلیات حافظ    ۲۱
۴-۱- ایهام های پرکاربرد و مشهور:    ۲۱
۴- ۱-۱- ایهام    ۲۱
۴-۱-۲- ایهام تناسب    ۲۲
۴-۱-۳- ایهام تضاد    ۳۲
۴- ۱-۴-  ایهام تَبادر    ۳۷
۴-۲- ایهام های مطرح شده در کتب بدیعی:    ۴۰
۴-۲-۱- ایهام مُجرّد    ۴۰
۴- ۲-۲- ایهام مبیّنه    ۴۲
۴-۲ -۳- ایهام موشّح    ۴۵
۴-۲- ۴- ایهام مُرَشّحه    ۴۷
۴- ۲-۵- ایهام تام    ۵۰
۴- ۲- ۶- ایهام ترجمه    ۵۷
۴- ۲- ۷- ایهام توکید    ۶۳
۴-۲- ۸- ایهام مهیّا    ۶۴
۴- ۲- ۹- شبه ایهام یاایهام گونه    ۶۴
۴- ۲- ۱۰- ایهام تناسب تلمیحی    ۶۸
۴-۳- ایهام تازه و نو    ۷۲
۴- ۳- ۱- ایهام در ایهام تناسب    ۷۲
۴- ۳-۲- ایهام در ایهام تضاد    ۷۷
۴- ۳- ۳- ایهام در ایهام ترجمه    ۷۹
۴- ۳- ۴- ایهام پارادوکس    ۸۰
۴- ۳- ۵- ایهام جناس تام    ۸۲
فهرست منابع    ۸۷

 منابع

ماهیار، عبّاس (۱۳۷۳)، گزیده اشعار خاقانی،چ دوم، تهران: قطره.

زرّین کوب، عبدالحسین (۱۳۷۲)، شعر بی دروغ، شعر بی نقاب، چ هفتم، تهران: مهارت.

—————— (۱۳۶۶)،از کوچه رندان، تهران: امیرکبیر

خرمشاهی، بهاءالدّین (۱۳۸۴)، کژتابی‌های ذهن و زبان، چ اوّل، تهران: ناهید.

—————— (۱۳۷۳)، حافظ نامه،چ۶، تهران: علمی و فرهنگی

همایی، جلال الدّین (۱۳۸۸)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ ۲۷، تهران: نیما.

– – – – – – – ، به کوشش ماهدخت بانو هُمایی (۱۳۷۳)، معانی و بیان، چ ۲، تهران، هما

شمیسا، سیروس(۱۳۸۷)، بیان، چاپ سوم، تهران: میترا

————- (۱۳۸۶)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: میترا

————- (۱۳۷۳)،کلّیات سبک شناسی،چ۲،تهران: رامین

———— (۱۳۸۲)، سبک شناسی شعر، چاپ نهم، تهران: فردوس

———— (۱۳۸۶)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: علم.

غنی پور ملکشاه، احمد و رضازاده بایی،سیّده سودابه(۱۳۹۲)،مقاله« بررسی و مقایسه ایهام و گونه های آن در اشعار خاقانی و حافظ»، دوره۲، شماره۱، تهران: دانشگاه تهران

غنی پور ملکشاه، احمد و مهدی نیا چوبی، محسن (۱۳۹۰)، مقاله «سبک سعدی در ایهام سازی و گستردگی آن در غزلیّات او»، فصل نامه تخصّصی نظم و نثرفارسی(بهار ادب)، نویسنده مسئول: احمدغنی پور ملکشاه،، سال چهارم، شماره دوّم،تابستان ۹۰، شماره پیاپی ۱۲٫

غنی پورملکشاه، احمد (۱۳۸۹)، نگارستان راهب (گزارش ده قصیده ازدیوان خاقانی شروانی)، چ۱، انتشارات راز دانش.

– – – – – – —(۱۳۸۴)، نامه پارسی، «ایهام و گونه‌های آن در قصاید خاقانی».، دوره ۱۰، شماره ۱، صص ۹۷- ۱۱۱٫

کزّازی، میر جلال الدّین (۱۳۷۳)، بدیع ،زیبا شناسی سخن پارسی، چ۲٫ تهران: کتاب ماد

—————— (۱۳۸۱)، بیان، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.

-مقدمه

«ادبیّات درهرشکل وقالبی که باشد، نمایشگر زندگی و بیان کننده ارزش‌ها ومعیارها و ویژگی‌هایی است که زندگی فردی و جمعی بر محور آن‌ها می‌چرخد، نقد و بررسی و ارزیابی آثار نیز چنین است و نمی توان به دور از آن ارزش‌ها و معیار‌ها باشد و بی توجّه از کنار آن‌ها بگذرد، به عبارت دیگر نقد و بررسیِ آثارِ ادبی را از دیدگاهی می‌توان درس زندگی نامید با همه گستردگی و تنوّع و خصوصیّات و مظاهر آن.» (ماهیار، ۱۳۷۳ :۱) «تأثیر در نفوس که هدف نهایی شعر و هر کلام غیر عادّی است گاه از طریق خیال انگیزی حاصل می‌شود و گاه از تحریک عواطف. بعضی اوقات – البته به ندرت – شعر ممکن است از طریق تعلیم و ارشاد نفوس را منقلب کند. در ایران نیز خیلی پیش از عهد سکّاکی به صنعت و بدیع اهتمام شد. درست است که تعدادی از کتب قدیم فارسی که راجع بوده است به عروض و قافیه و بدیع از بین رفته است امّا ازآن چه باقی مانده است  می توان به رواج بدیع در بین قدما به خوبی پی برد.» (زرّین‌کوب، ۱۳۷۲: ۸۵). «در عهد سامانیان شعر فارسی، سادگی طبیعی داشت و احیاناً صنایع بدیعی به ذوق و طبع در سخن می‌آمد نه به تکلّف و تصنّع. چنان که قرآن مجید، تقیّد به صفت بدیعی نداشت وخود به خودصنعت آفرین بود.به عقیده ی نگارنده، اوّلین شاعر استاد که در آوردن صنایع بدیعی تعمّد داشت «عنصری» است. در کتب بدیع فارسی که اقدم آن‌ها «ترجمان البلاغه» است اگر چه از شعرای قبل ازعنصری هم شواهدی برای صنایع بدیعی آورده‌اند امّا اکثرش از عنصری است.» (هُمایی،۱۳۷۳ :۲۲) «بدیع چنان که قدما گفته اند: علمی است که از وجوه تحسین کلام  بحث می‌کند و از نظر ما بدیع مجموعه شگردهایی (یا بحث از فنونی) است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می‌کند و یا کلام ادبی را به سطح بالاتری (از ادبی بودن یا سبک ادبی داشتن) تعالی می‌بخشد.» (شمیسا، ۱۳۸۶: ۲۰)

  ۲-صنایع بدیعی به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از: بدیع لفظی و بدیع معنوی.

 ۲-۱- بدیع لفظی:

     «به ابزاری که جنبه لفظی دارند وموسیقی کلام را ازنظر روابط آوایی به وجود می‌آورند و یا افزون می‌کنند .»  (شمیسا، ۱۳۸۶: ۲۳) بدیع لفظی بحثی موسیقایی است وربطی به معنا ندارد، یعنی«زینت و زیبایی کلام وابسته به الفاظ است. چنان که اگر الفاظ را باحفظ معنی تغییربدهیم آن حسن زایل می‌شود. مانند جناس تام در شعر سعدی:

(هُمایی، ۱۳۸۸ :۳۸)

 ۲-۲- بدیع معنوی:

بدیع معنوی بحث درباره ترفندها و شگردهایی است که موسیقی معنوی کلام را افزایش می‌دهدو بر اثر ایجاد تناسبات و روابط معنایی خاصّی بین کلمات برجسته می‌شود. به عبارت دیگر رشته یی که کلمات را به طرزی هنری به هم پیوند می‌دهد، تناسبات معنایی است. برخی از این شگردها جزوذاتیات سبک ادبی است مانند تشبیه، مجاز، استعاره، کنایه، مبالغه، ایهام و… یعنی هیچ اثر ادبی نیست که کاملاً از آن‌ها عاری باشد. (شمیسا، ۱۳۸۶: ۲۵) و ایهام یکی از آرایه‌ها و صنایع ادبی مورد توجّه بسیاری از شاعران و نویسندگان توانای زبان فارسی است که گاهی بسامد بالای آن درشعرشاعری سبب اشتهار آن شاعربه این آرایه شده است.

 ۲-۲-۱- ایهام:

ایهام در لغت، مصدر باب «افعال» از اصل ثلاثی «وهم» است به معنای به گمان افکندن و رفتن دل به سوی چیزی بدون قصد. این هنر ادبی یکی از جلوه‌های مهم و پرکاربرد صُور خیال در ادب پارسی است و در ادب فارسی اکثر بدیع نویسان، تعریفی را که برای ایهام آورده اند، کمابیش مربوط به ایهام تناسب است؛ زیرا معتقدند ایهام کلمه‌ای است که دو معنای دور و نزدیک دارد و مراد گوینده، معنی دور است. برای روشن شدن موضوع به بعضی از این تعاریف اشاره می‌کنیم. صاحب المطوّل می‌نویسد: «التوریه ویسمی الایهام ایضاً و هی أن یطلق لفظ له معنیان قریب و بعید و یراد به البعیداعتماداً علی قرینه خفیه.»(التفتازانی، ۱۴۲۶: ۴۲۵) آن گونه که از عبارت تفتازانی بر می‌آید، مراد از ایهام آن است که لفظی دو معنی قریب و بعید داشته باشد و مراد گوینده با توجّه به قراین خفی، آگاهانه و عمداً، معنی بعید باشد. سکّاکی نیز همین عقیده را دارد: «هو أن یکون للفظ استعمالان؛ قریب و بعید فیذکر لایهام القریب فی الحال الی آن یظهر انَّ المراد به البعید.» (سکّاکی، ۱۹۳۷: ۲۰۱) به پیروی از کتب بدیعی  ادبیّات عرب، بدیع نویسان فارسی زبان نیز همان معنی را در تعریف ایهام در کتب خود نقل کرده‌اند (آزاد بلگرامی، ۱۳۸۲: ۳۰). در حدائق السّحر آمده است: «دبیر یا شاعر… الفاظی به کار برد که آن لفظ را دو معنی باشد: یکی قریب و دیگر غریب و چون سامع، آن الفاظ را بشنود حالی خاطرش به معنی قریب رود و مراد از آن لفظ خود معنی غریب بود.» (وطواط، ۱۳۶۲: ۳۹) در المُعجم چنین آمده است:« لفظی ذو معنین را به کار دارد، یکی قریب و یکی بعید، خاطر سامع نخست به معنی قریب رود و مراد قایل، معنی قریب غریب باشد.» (قیس رازی، ۱۳۷۳ :۳۱۱) در بدایع افکار در تعریف ایهام چنین آمده است: «شاعر لفظی به دو معنی یا زیادت استعمال کند که یکی از آن معنی، ظاهر باشد و دیگر خفی و ذهن مستمع بعد از اصغای کلام به معنی ظاهر و قریب [متوجّه گردد ] و مراد متکلّم معنی خفی و غریب باشد.» (واعظ کاشفی، ۱۳۶۹: ۱۱۰). صاحب دُررالادب نیز می‌گوید که «آن است که لفظی آورند و معنی بعید آن را اراده کنند، به علّت وجود قرینه خفیه.»‌ (اوق اولی،۱۳۴۰ :۱۸۶). در کتاب معالم البلاغه نیز آمده است: «در کلام لفظی آورند که دو معنی داشته باشد؛ یکی قریب و دیگر بعید و مراد معنی بعید باشد به معونه قرینه خفیه…» (رجایی، ۱۳۶۲: ۳۴۹). در کتاب فنون بلاغت و صناعات ادبی، صنعت ایهام، تخییل و توهیم وتوریه نامیده شده و در تعریف آن چنین آمده است: «لفظی بیاورند که دارای دو معنی نزدیک و دور از ذهن باشد وآن را طوری به کار ببرند که شنونده از معنی نزدیک، به معنی دور منتقل شود.» (هُمایی،۱۳۸۸: ۲۶۹). در کتاب زیبا شناسی سخن پارسی نیز چنین ذکر شده است: «سخنور واژه‌ای را آن چنان نغز در سروده خود به کار ببرد که بتوان از آن، دو معنا را دریافت: یکی معنایی را که نخست و یک باره دریافته می‌شود و آن را معنی نزدیک می‌نامیم. دو دیگر، معنایی که با درنگ و کاوشِ درست بدان راه می‌برند و آن را معنی دور می‌خوانیم. آن چه در آرایه ایهام فزون تر خواست سخنور است، معنای دور است.» (کزازی،۱۳۸۱ : ۱۲۹-۱۲۸)در کتاب بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، چنین آمده است: «سخنی است دارای دو معنای دور که معنای اصلی است و دیگری معنای نزدیک. باید دانست که در بعضی ایهام‌ها، معنای دور و نزدیک وجود ندارد و هردو معنی برابر دارند.» (وحیدیان کامیار، ۱۳۷۹: ۱۳۷)و آن به لفظی اطلاق می‌شود که دو معنی نزدیک و دور دارد و از میان آن دو معنی، معنی دور خواسته می‌شود«با قرینه­ی خفیه، خواه آن دو معنی، هردو معنی حقیقی باشند یا مجازی، یا یکی حقیقی باشد و دیگری مجازی» (مازندرانی،۱۳۷۶: ۳۳۱-۳۳۰)

ایهام، پندارخیزترین و هنری­ترین آرایه­ی درونی(کزازی، ۱۳۷۳: ۱۲۸)، و یکی از انحای ادای معنای واحدبه طرق مختلف است، یعنی واژه یاکلامی رابیان کنیم که موهم دومعنا باشد (شمیسا ،۱۳۷۱ :۲۵۹)و معنی دوّمی که دورتر است ودیرتر به خاطر می‌خلد،خواسته گوینده باشد. (راستگو، ۱۳۷۶ :۲۴۳)

ایهام (Equivoque)یکی از انواع هنجارگریزی های معنایی است که در محورهمنشینی و بر اساس ترکیب شکل  می­گیرد و کلام را با ابهام که یکی از عناصر مهم زبان ادبی است، پیوند می­دهد(مهدی نیا،۱۳۹۰ :۷۶) درواقع«هر ایهام دارای ابهام است…و ابهام یک عیب وایراد نحوی – معنایی است که باعث اختلال درابلاغ پیام ومحتوا ی یک جمله می گردد» (خرمشاهی،۱۳۸۴ :۱۲). در ایهام هنرور برآن است که یک معنا را اراده کند ومعنایا معانی دیگر را در سایه روشنِ فضای سخن به صورتِ محو یا نیم رنگ بنمایدولی به طور کامل از دید ذهن خواننده ناپدید نگرداند(قدیری یگانه،۱۳۸۹ :۱۵۳)کارکرد این صنعت: توجه به معانی دور و نزدیک لغت و ایجاد توهم در خواننده است (شمیسا،۱۳۸۶: ۱۶۰). علی رغم آن که ایهام و کنایه از نظر قصد گوینده یعنی توجّه دادن به معنی دوم و دورتر، به هم شبیهند دو تفاوت اساسی دارند، یکی وجود تلازم بین دو معنا در کنایه، ودیگری جمله بودن کنایه در اغلب موارد است. ایهام غالباً کلمه است. ودرآن تلازمی در کار نیست. و می‌توان گفت: کلمه دو معنای متفاوت دارد. که مشهور بودن یکی شرط است (خرقانی،۱۳۸۹ :۳۰). «لذّت ایهام از آن جا ناشی می‌شود که خواننده از معنی نزدیک به معنی دور می‌رسد در حقیقت بر سر یک دو راهی قرار می‌گیرد و در یک لحظه نمی تواند یکی از آن دو را انتخاب کند» (شفیعی کدکنی، ۱۳۷۳ :۳۰۷). غنی پور ملکشاه در مقاله‌ای تحت عنوان «ایهام و گونه‌های آن در قصاید خاقانی»، وجود معنی بعید و قریب را در ایهام تصدیق می‌کند و می‌نویسد: «خواننده، نخست به سراغ معنی نزدیک می‌رود؛ امّا خواست گوینده یا نویسنده، اغلب معنی دور است»(غنی پور ملکشاه، ۱۳۸۴: ۱۰۰) و در ادامه می‌نویسد: «دوری و نزدیکی معنی کلمات امری نسبی است. چه بسا ممکن است معنایی برای کسی، نزدیک، و برای دیگری دور باشد.» (همان، ۱۰۰) امّا در هر صورت، معتقد است: «معنای نزدیک، نخست به ذهن می‌آید و اغلب مدّ نظر گوینده نیست.» (همان، ۱۰۰)

«روش ایهام مهم ترین مبحث بدیع است. تمام سخنوران برجسته از مسعود سعدسلمان، خاقانی ،سعدی،  حافظ و صائب گرفته تا شاعران امروز، سخنورانی هستند که به انواع ایهام توجّه داشته اند، امّا استاد بی همتای آن حافظ است. ژان پل سارتر در اشاره به ایهام می‌نویسد که پیکاسو آرزو می‌کرد که قوطی کبریتی بسازد[= نقاشی کند ] که هم خفّاش باشد و هم در عین حال قوطی کبریت، چنین آرزویی برای نقّاشان مُحال می‌نماید امّا شاعر می‌تواند با ایهام دو تصویر مختلف را هم زمان مجسّم کند.»(شمیسا، ۱۳۸۶: ۱۲۳)  دو شرط را باید برای ایهام در نظر گرفت: نخست آن که تنها با معناهای لغوی و زبانی واژه‌ها می‌توان آرایه ایهام را پدید آورد. آن معناهایی که به وسیله هنرهایی مانند مجاز،استعاره وکنایه به دست می‌آید، نمی تواند ایهام بسازد؛ دوم، دوگانگی معنایی در ایهام باید به گونه‌ای باشد که بتوان عبارت یا بیت را بر پایه هر دو معنیِ واژه‌ها، معنی کرد. (کزازی،۱۳۷۳: ۱۰۳)

     در کتب بدیع انواع گوناگونی برای ایهام آورده‌اند که عبارتند از: ایهام تناسب، ایهام تضاد، ایهام ترجمه،ایهام تبادر، ایهام تناسب تلمیحی و ایهام جناس.(شمیسا،۱۳۸۶: ۱۳۶-۱۳۰) ایهام مجرّده ،ایهام  ایهام مرشّحه، ایهام تام، ایهام مبینه (واعظ کاشفی،۱۳۶۹: ۱۱) ایهام موشّح، ایهام توکید، ایهام مهیّا، ایهام عکس (انوشه، ۱۳۸۱: ۱۸۳) ایهام در ایهام تناسب، ایهام درایهام تضاد، ایهام در ایهام ترجمه(غنی پورملکشاه،۱۳۸۹: ۹۷ )، شبه ایهام یا ایهام گونه، ایهام آمیغی (کزازی، ۱۳۸۱: ۱۳۵)

  ۲-۲-۱-۱- ایهام آمیغی:

    اگر ساخت سخن به گونه ای باشد که چند حرف در پی هم به گونه ای آورده شده باشند که تک تک دارای معنایی و پیوسته با یک دیگر معنایی دیگر داشته باشند ، گونه ای از ایهام را می سازند که آن را«ایهام آمیغی» یا مرکّب می خوانیم .

سه حرف «د، ا، م» که به صورت پیوسته کلمه دام را به ذهن می‌آورند. (کزازی،۱۳۸۱: ۱۳۵)

 ۲-۲-۱-۲- ایهام تام:

     گاهی ایهـام در بیش از دو معناست ؛ یعنی، کلمۀ مـورد نظر، بیش از دو معنی دارد. ملّاحسیـن واعظ  کاشفی در کتاب  بدایع الافکار فی صنایع الاشعار می نویسد: «و اگر از سه معنی ، زیادت بُوَد ،« ایهام ذوالوجوه » خوانند و تا هفت معنی آورده اند .»(واعظ کاشفی،۱۳۶۹: ۱۱)

در واژه «راست» ایهام تام دیده می‌شود؛ از آن رو که از این واژه سه معنی می‌توان دریافت کرد:

راست قامت و ایستاده. ۲- درستکار و بی عیب ۳- به درستی و عیناً (غنی پورملکشاه،۱۳۸۹: ۷۵)

تمامی فایل های پیشینه تحقیق و پرسشنامه و مقالات مربوطه به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد. جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.