پیشینه تحقیق مفهوم شناسی واژه ی ظن و ظن اخلاقی دارای ۶۹ صفحه می باشد فایل پیشینه تحقیق به صورت ورد  word و قابل ویرایش می باشد. بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دنلود فایل نمایش داده می شود و قادر خواهید بود  آن را دانلود و دریافت نمایید . ضمناً لینک دانلود فایل همان لحظه به آدرس ایمیل ثبت شده شما ارسال می گردد.

فهرست مطالب

فصل اول:مفهوم شناسی واژه ی ظن    ۶
۱-۱٫ ظن در لغت :    ۶
۱-۱-۱٫ نظر لغت شناسان:    ۶
۱-۱-۲٫ تحلیل و بررسی:    ۹
۱-۱-۳٫ جمع بندی:    ۱۱
۱-۲٫ ظن در قرآن:    ۱۲
۱-۲-۱٫ بررسی آیه ی ۴۶ بقره:    ۱۳
۱-۲-۲٫ جمع بندی:    ۱۵
۱-۳٫ ظن در اصطلاح علم اصول :    ۱۶
۱-۳-۱٫ تعریف ظن در علم اصول:    ۱۸
۱-۴-۳٫ عناوین مرتبط با ظن اصولی:    ۱۹
۱-۴٫ ظن در اصطلاح علم اخلاق:    ۲۲
۱-۴-۱٫ تعریف ظن در علم اخلاق:    ۲۲
۱-۴-۲٫ عناوین مرتبط با ظن اخلاقی:    ۲۳
۱-۵٫ اقسام ظن به حسب حکم تکلیفی    ۲۴
۱-۵-۱٫ تقسیم ظن بر ۵ حکم تکلیفی:    ۲۴
۱-۵-۲٫ تقسیم ظن بر ۴ حکم تکلیفی:    ۲۵
فصل دوم: ظن اخلاقی    ۲۹
۲-۱٫ سوءظن:    ۳۰
۲-۱-۱٫ تعریف سوءظن:    ۳۰
۲-۱-۲٫ شاخه های سوءظن و حجیت و عدم حجیت آن:    ۳۰
۲-۱-۲-۱٫ سوءظن به خدا و عدم حجیت آن:    ۳۱
۲-۱-۲-۲٫ سوءظن به پیامبر و اولیای الهی و عدم حجیت آن:    ۳۴
۲-۱-۲-۳٫ سوءظن نسبت به مومنان و عدم حجیت آن:    ۳۴
۲-۱-۲-۴٫ سوءظن نسبت به غیر مومنان و حجیت آن:    ۳۵
۲-۱-۲-۵٫ سوء ظن نسبت به خود و حجیت آن:    ۳۶
۲-۱-۳٫ مراتب سوءظن و حجیت آن:    ۳۶
۲-۱-۴٫ منشا سوء ظن:    ۳۷
۲-۱-۵٫ پیامد ها و آثار سوءظن:    ۴۰
۲-۱-۶٫ موارد استثناء و حجیت آن:    ۴۴
۲-۲٫ حسن ظن و ادله ی حجیت آن:    ۴۸
۲-۳٫ مهمترین دلیل عدم حجیت سوء ظن، بررسی آیه «اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم»:    ۵۰
۲-۳-۱٫ حیطه موضوعی آیه:    ۵۰
۲-۳-۲٫ نوع ظنی منهی عنه:    ۵۲
۲-۳-۳٫ مراد از کثیراً    ۵۴
۲-۳-۴٫ «ان بعض الظن اثم»:    ۵۷
۲-۳-۵٫ مراد از نهی:    ۵۸
فهرست منابع و مآخذ:    ۶۱

منابع :

– قرآن کریم

الف .منابع عربی

۱٫طباطبایى، سید محمد حسین. المیزان فى تفسیر القرآن. ج ۱۱ ،قم: دفتر انتشارات اسلامى  جامعه ى مدرسین حوزه علمیه قم، پنجم، ۱۴۱۷ق.

۲٫ طبرسى، فضل بن حسن. مجمع البیان فى تفسیر القرآن .ج ۱و ۴، محمد جواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصر خسرو، سوم، ۱۳۷۲ش.

۳٫ طبری ،ابوجعفر محمد بن جریر .جامع البیان فی تفسیر القرآن. ج ۱۱ ،بیروت: دار المعرفه،اول ،۱۴۱۲ق.

طبرى کیاهراسى، ابوالحسن على بن محمد. احکام القرآن .ج ۴، موسى محمدعلى و عزت عبد عطیۀ، بیروت : دارالکتب العلمیۀ، دوم، ۱۴۲۵٫

طریحى ،فخر الدین. مجمع البحرین .ج ۶، سید احمد  حسینى، تهران: کتابفروشى مرتضوى، سوم،  ۱۴۱۶ق.

۶٫طنطاوى، سید محمد. التفسیر الوسیط للقرآن الکریم .ج ۶و ۷و ۱۳،  قاهره: دار نهضه مصرللطباعه و النشر، اول، بی تا.

۷٫ عثمان ،محمود حامد .القاموس المبین فی اصطلاحات الاصولیین .ریاض: بی نا، اول،۱۴۲۳ق.

۸٫٫ جصاص، احمد بن على. احکام القرآن .ج ۵،  محمد صادق قمحاوى، بیروت: دار احیاء التراث العربى، اول، ۱۴۲۵ق.

۹٫ جوهرى ،اسماعیل بن حماد. الصحاح- تاج اللغه و صحاح العربیه .ج ۶ ،احمد عبد الغفور  عطار ،بیروت- لبنان : دار العلم  للملایین، اول، ۱۴۱۲ق.

حائرى ،سید محمد مجاهد طباطبایى . القواعد و الفوائد و الاجتهاد و التقلید( مفاتیح الأصول) ج ،بی جا: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ۱۲۱۶ق.

حجازى، محمد محمود. التفسیر الواضح .ج ۲ و۳، بیروت: دار الجیل الجدید ،دهم ،۱۴۱۳ق.

حرّ عاملى ،محمد بن حسن .الفوائد الطوسیه. سید مهدى لاجوردى حسینى محمد درودى، قم: المطبعۀ  العلمیۀ، اول، ۱۴۰۳ق.

—————تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه ج ۳و۱۱٫

۱۲و ۱۶و ۱۷و ۲۷ ،بی جا: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول، ۱۴۲۱ق.

۱۴ .حسینی ،محمد .الدلیل الفقهی تطبیقات فقهیه لمصطلحات علم الاصول. دمشق: بی نا، اول،۲۲۲۷م.

۱۵٫———-. معجم المصطلحات الاصولیه .بیروت: بی نا، اول، ۱۴۱۵ق.

واسطى زبیدى حنفى ،محب الدین سید محمد مرتضى حسینى. تاج العروس من جواهر القاموس .ج ۱۱، على شیرى  ،بیروت- لبنان : دار الفکر للطباعۀ و النشر و التوزیع، اول، ۱۴۱۴ق.

 فصل اول:مفهوم شناسی واژه ی ظن

۱-۱٫ ظن در لغت :

۱-۱-۱٫ نظر لغت شناسان:

در تعریف واژه «ظن» وقتی به لغتنامه ها مراجعه می شود عبارت واحدی را نمی توان یافت و به نوعی تشتت و پراکندگی نظر در این رابطه دیده می شود . در جایی ظن را «احتمال قوی»[۱] معنا کرده اند و جایی اعتقاد راجح با «احتمال نقیص»[۲] یا «اعتقاد ضعیف غیر جازمی که در آن یقینی که مستند به دلیل قاطع است نباشد»[۳]. برخی هم آن را حاوی دو معنای متضاد «یقین» و «شک» دانسته اند[۴].

برخی هم ظن را دارای ۴ معنی می دانند که دو معنی آن متضاد می باشد : ۱- شک ۲- یقین و دو معنی غیر متضاد : ۳- کذب ۴- تهمت .[۵]

در عین حالی که عبارات مختلفی در تعریف این واژه ذکر شده ، برخی از تعاریف توسط دیگر علمای اهل لغت صراحتاً رد شده ولی برخی دیگر در ردّ آن بیانی نیامده است . از جمله در موردی که ظن را شامل دو معنی متضاد یقین و شک می داند که در قاموس با عنایت به آیات قرآن که ظن را جدای علم و شک بیان فرموده ، این امر را بعید می داند.[۶] در التحقیق نیز در صورت وجود مجوز ، اجازه ی استعمال ظن در یقین و شک را می دهد و الا در صورت نبود مجوز حتی اجازه ی استعمال ظن را در یقین و شک نمی دهد چه رسد که مفهوم ظن را به آن دو معنی کند.[۷]

عده ای هم ظن را به معنای یقین نمی دانند ولی گفته اند : «گاهی ظن به معنای یقین هم استعمال می شود».[۸] یا در مورد یقین مطلق یقین را نشمرده اند . بلکه عنوان «یقین تدبّر» را مطرح کرده اند که با یقین عیان متفاوت می باشد و مراد از ظن به معنای یقین ، یقین عیان نمی باشد.[۹] به نظر می رسد یقین عیان منظور همان قطع در اصطلاح اصول باشد ، یا در موارد محسوس ظن را در معنای یقین استعمال نمی کنند.[۱۰]

کسانی که ظن را به یقین معنا کرده اند یا حداقل استعمال آن را در معنای یقین جایز شمرده اند ، عمدتاً استنادشان به قرآن می باشد. در جایی که می فرماید : «ا لَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا رَبِّهِمْ [۱۱]؛ کسانی که یقین دارند به پیشگاه پروردگار خویش می روند» ، « أَلَا یَظُنُّ أُولَئِکَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ * لِیَوْمٍ عَظِیمٍ[۱۲]؛ آیا آنها نمی دانند که در روزی بس بزرگ مبعوث خواهند شد» ، « الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا اللّهِ[۱۳]؛ کسانی که یقین داشتند به پیشگاه پروردگار خویش می روند» .

چون آیات فوق در مورد آخرت می باشد و برای آخرت هم یقین لازم است نه ظن . چنانکه فرموده : « وَبِالآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ»[۱۴] و « یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ»[۱۵]، « لَّعَلَّهُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ»[۱۶] لذا نتیجه گرفته اند : ظن در موارد مذکور به معنی یقین است.[۱۷] یا در معنای یقین استعمال شده[۱۸] و قاعده ساخته اند به اینکه : «اگر ظن با «أنّ» مشددّه و مخفّفه از مثقّله استعمال شود در مقام یقین می باشد. چرا که «أنّ» مشدد و مخفّف برای تحقیق است و با آمدن بعد از ظن قرینه می شود که ظن به معنی یقین باشد. مثل « ظَنَّ أَنَّهُ الْفِرَاقُ[۱۹]؛ خود ، یقین به مفارقت از دنیا کند» و دیگر آیاتی که ذکر شد .»[۲۰]

ولی می توان این پاسخ را پذیرفت که در آیات مذکور , علت استعمال ظن ، ظاهراً آن است که ظن ملاقات ربّ و ظن بعثت هم در اصلاح عمل و ترس از خدا کافی است . زیرا انسان ذاتاً از خطر محتمل پرهیز می کند :« وَ اَنذِر بِهِ الذین یخافون ان یحشروا الی ربهم[۲۱]؛ بوسیله این قرآن کسانی که از محشور شدن به سوی پروردگارشان می ترسند ، هشدار ده.» و «أنّ» مشدد و مخفف هم قرینه باشد بر قوت معنای ظن[۲۲]. چنانچه در انتهای این بحث خواهد آمد انشاءالله. و اشاره است بر اینکه اعتقاد آنها به چیز متیقن است هر چند خودش یقینی نباشد.[۲۳]

۱-۱-۲٫ تحلیل و بررسی:

شاید بتوان از بین تعابیری که برای این واژه ذکر شده آنچه در قاموس و مفردات راغب آمده را بهتر پذیرفت . وقتی که ظن را احتمال قوی می داند و در مقابل ، وهم را احتمال ضعیف و شک را تساوی طرفین.[۲۴]

ظن مفهومی است جدای از یقین و شک. احتمال قوی می باشد. در واقع اگر یقین انسان را همان قطع بدانیم که عبارت است از ادراک انسان نسبت به چیزی به نحو صد در صدی و جهل او را عدم ادراک بدانیم و هیچ احتمال و در صدی برآن قایل نشویم. از صفر تا صد را بر سه قسم می کنیم: ۱- ادراک ۵۰ درصدی که فرد ، بین دانستن چیزی و عدم آن به یک اندازه احتمال می دهد و هیچ طرفی را برطرف دیگر ترجیح نمی دهد . به این ادراک «شک» گفته می شود. ۲- اگر ادراک کمتر از ۵۰ درصد باشد یعنی به مطلبی ادراک داشته باشد ولی احتمال طرف مقابلش را بیشتر بدهد به آن «وهم» می گویند. ۳- اگر بالعکس، ادراک بیشتر از ۵۰ درصد باشد یعنی احتمال امری را بدهد و احتمال نقیصش، ضعیفتر باشد، ظن می باشد.[۲۵]

لذا در تعریف شک و ظن و علم گفته می شود: الشک : «هو استواء کفتی الاحتمالین اثباتاً و نفیاً و الظن: ترجیح کفۀ. احدهما علی الاخر مع بقاء الطریق مفتوحاً للذی خف میزانه و العلم : یقین احدهما مع سدّ الطریق علی الاخر من الاساس»[۲۶]

پس ظن اعتقادی بین ۵۰ تا ۱۰۰ می شود. با این بیان است که در مفردات می گوید: «متی قویت ادّت إلی العلم و متی ضعفت جداً لم یتجاوز حد التوهم»[۲۷] گر چه به نظر می رسد بهتر بود به جای توهم، شک را می آورد .

پس می توان اینگونه بیان کرد که ظن مفهومی است مشکک. نه به معنای یقین است و نه به معنای شک و وهم . بلکه شدت و ضعف دارد. احتمال بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد که خود ۴۹ درجه است. ممکن است شخص نسبت به امری ۵۱ درصد اعتقاد داشته باشد و یا ۹۹ درصد. قطعاً این دو با هم مساوی نیستند ولی هر دو ظن می باشند.

به نظر می رسد به خاطر همین تشکیکی که دارد برخی مجبور شده اند ظن را به معنای شک و یقین بدانند. حال آن که آن ها مقوله های جدایی می باشند و با ظن حداقل یک درجه متفاوتند.

۱-۱-۳٫ جمع بندی:

اصل ظن واقع شدن معنی در نفس است قبل از تحقیقش[۲۸]، حقیقت ظن چیزی است که بودن مظنون نزد ظان قوت دارد بر آنچه ظنش می باشد ، در صورتی که غیرش نیز جواز داشته باشد.[۲۹] در واقع قوت محتمل مع جواز طرف دیگر.

ظن یک حالت نفسانی است که در انسان حاصل می شود و طبق آن به حقانیت و وقوع یک چیز اعتقاد پیدا می کند . منتها این اعتقاد، قطعی و یقینی نیست، بلکه فقط به صورت احتمال قوی و ترجیح یکی از دو طرف قضیه است. به گونه ای که احتمال خلاف هم داده می شود.

مفاهیمی که در برابر ظن قرار دارند عبارتند از: علم، شک و وهم. بنابراین، ادراک انسانی به یکی از این چهار حالت صورت می گیرد. علم که در آن احتمال خلاف داده نمی شود. ظن که احتمال خلاف در آن ضعیف است، شک که هر دو طرف قضیه در آن مساوی است و هیچ طرف ترجیح داده نمی شود و وهم که احتمال خلاف در آن قوی است.

بدون شک، علم و یقین بهترین و محکمترین راه شناخت است و کسی جزء سوفسطانیان در درستی آن تردید نکرده اند. شک و وهم نیز نمی توانند در طریق شناخت قرار بگیرند. [آنچه باقی می ماند ظن است که جایگاه وسیعی را در بحث به خود اختصاص داده است]

هر کدام از این چهار مفهوم نیز برای خود مراتبی دارند حتی علم و یقین هم مراتبی در شدت و ضعف دارد.[۱]

البته به نظر می رسد وقتی این ۴ حالت ادراک به اینصورت تعریف می شود، دیگر نتوان برای شک و علم، مراتب و شدت و ضعف قایل شد. شدت و ضعف تنها در ظن و وهم قابل فرض است.

شاید اینکه برای علم و یقین مراتب می شمرند مثلاً ظن اطمینانی را جزء آن می دانند حال آنکه ظن اطمینانی از مراتب یقین نیست بلکه جزء ظن می باشد و در تعاریف اصطلاحی به خاطر شدت و قوتش به عنوان یقین استعمال می شود و ظن وقتی ضعیف شود به عنوان شک استعمال می شود ولی در حقیقت ظن شدت و ضعف دارد نه شک و یقین.

۱-۲٫ ظن در قرآن:

به نظر نمی توان به راحتی آیاتی که در مورد قیامت با عنوان ظن آمده را تنها به دلیل اینکه برای آخرت یقین لازم است به معنای یقین تعبیر کرد . چرا که این موارد با آن جایی که در همان جایگاه از عنوان علم و یقین به کار برده ، قطعاً تفاوتهای ریزی دارد . یا زمانی که از تبعیت از ظن نهی می فرماید « اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ» [۲] اولاً از مطلق ظن نهی نمی کند . بلکه «کثیراً من الظن» آورده . دیگر اینکه می فرماید : « إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» [۳] شاید مراد از این بعض الظن همان موارد ضعیف ظن ، نزدیک به ۵۰ درصد (شک) باشد . یعنی «ظن غیر عقلائی و مجرد احتمال و گمان و وهم .»[۴]

[۱]– یعقوب جعفری ، کوثر ، ج ۵ ، ص ۷۳ .

[۲] – حجرات ، آیه ۱۲ .

[۳] – همو .

[۴] – یعقوب جعفری ، کوثر ، اول ، ( قم ، هجرت ، بی تا ) ، ج ۵ ، ص ۷۹ .

[۱] – قاموس قرآن ، ج ۴ ، ص ۲۷۳ .

[۲] – تاج العروس من جواهر القاموس ، ج ۱۸ ، ص ۳۶۳ .

[۳] – التحقیق ، ج ۷ ، ص ۱۷۹ .

[۴]– العین ، ج ۸ ، ص ۱۵۲ .

[۵] – مجمع البحرین ، ج ۶ ، ص ۲۷۹ .

[۶] – قاموس قرآن ، ج ۴ ، ص ۲۷۳ .

[۷] – التحقیق ، ج ۷ ، ص ۱۸۱ .

 -[۸] المصباح المنیر ، ج ۲ ، ص ۳۸۶ و الصحاح – تاج اللغه و صحاح العربیه ، ج ۶ ، ص ۲۱۶۰ .

[۹] – لسان العرب ، ج ۱۳ ، ص ۲۷۲ و تاج العروس ، ج ۱۸ ، ص ۳۶۳ .

-[۱۰]  تاج العروس ، ج ۱۸ ، ص ۳۶۴ .

[۱۱] – بقره ، آیه ۴۶ .

[۱۲] – مطففین ، آیه ۴ و ۵ .

[۱۳] – بقره ، آیه ۲۴۹ .

[۱۴] – بقره ، آیه ۴ .

[۱۵] – آل عمران ، آیه ۱۱۴ .

[۱۶] – انعام ، آیه ۱۵۴ .

[۱۷] – مجمع البحرین ، ج ۶ ، ص ۲۷۹ ، و لسان العرب ، ج ۱۳ ، ص ۲۷۲ و شمس العلوم ، ج ۷ ، ص ۴۲۲۳ و معجم مقیائیس اللغه ، ج ۳ ، ص ۴۶۲ و المحیط فی اللغه ، ج ۱۰ ، ص ۱۲ و العین ، ج ۸ ، ص ۱۵۲ .

[۱۸] – المصباح المنیر ، ج ۲ ، ص ۳۸۶ و مفردات الفاظ القرآن ، ص ۵۳۹ .

[۱۹] – قیامت ، آیه ۲۸ .

[۲۰] – مفردات الفاظ القرآن ، ص ۵۳۹ .

[۲۱] – انعام ، آیه ۵۱ .

[۲۲] – قاموس قرآن ، ج ۴ ، ص ۲۷۴ .

[۲۳] – مفردات الفاظ القرآن ، ص ۵۳۹ .

-[۲۴]  قاموس قرآن ، ج ۴ ، ص ۲۷۳ .

-[۲۵]  مولی علی علی یاری غروی ، نهج الاعلان بما یثبت به دخول شهر رمضان ، اول ، ( قم ، بنیاد فرهنگ اسلامی ، ۱۴۲۲ ق ) ، ص ۳۴ .

[۲۶] – محمد جواد مغنیه ، تفسیر الکاشف ، اول ،( تهران ، دارالکتب الاسلامیه ، ۱۴۲۴ هـ.ق )، ج ۷ ، ص ۱۱۹ و به این مضمون : محمد بن عبدالله بن ابوبکر بن العربی ، احکام القرآن ، ( علی محمد بجاوی ) ، اول ، ( بیروت ، دارالجیل ، بی تا ) ، ج ۴ ، ص ۱۷۲۴ .

[۲۷] – مفردات الفاظ القرآن ، ص ۵۳۹ .

 -[۲۸] احمد بن محمد میبدی ، کشف الاسرار وعده الابرار ، پنجم ، ( تهران ، انتشارات امیر کبیر ، ۱۳۷۱ ش ) ، ج ۴ ، ص ۲۸۸ .

 -[۲۹] ابو عبداله محمد بن احمد ابن ادریس حلی ، المتخب من تفسیر التبیان ، ( سید مهدی رجائی ) ، اول ، ( قم ، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی ، ۱۴۰۹ ق ) ، ج ۱ ، ص ۳۸۷ .

تمامی فایل های پیشینه تحقیق و پرسشنامه و مقالات مربوطه به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد. جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.