پیشینه تحقیق مقایسه مفهوم جهل و اشتباه و موارد مشابه آن و تقسیمات جهل در فقه امامیه دارای ۶۱ صفحه می باشد فایل پیشینه تحقیق به صورت ورد  word و قابل ویرایش می باشد. بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دنلود فایل نمایش داده می شود و قادر خواهید بود  آن را دانلود و دریافت نمایید . ضمناً لینک دانلود فایل همان لحظه به آدرس ایمیل ثبت شده شما ارسال می گردد.

فهرست مطالب

۱ – ۲ – بخش اول    ۵
تاریخچه جهل و اشتباه    ۵
۱ – ۱ – ۲ – گفتار اول – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق روم    ۶
۲ – ۱ – ۲ – گفتار دوم – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق فرانسه    ۸
۳ – ۱ – ۲ – گفتار سوم – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در قانون مدنی ایران    ۱۰
۴ – ۱ – ۲ – گفتار چهارم – تقابل جهل – عقل و جهل – علم و رویکرد تاریخی آن    ۱۱
۲ – ۲ – بخش دوم    ۱۵
بررسی واژه جهل و جاهل از دیدگاه قرآن و روایات    ۱۵
۱ – ۲ – ۲ – گفتار اول – واژه جهل و جاهل در قرآن و روایات    ۱۶
۲ – ۲ – ۲ – گفتار دوم – کاربرد و مشتقات جهل و پاسخ به یک شبهه    ۱۹
۳ – ۲ – ۲ – گفتار سوم – زمینه های جهل و نشانه های مربوط به آن    ۲۳
۴ – ۲ – ۲ – گفتار چهارم – خصوصیات جاهدان    ۲۷
۵ – ۲ – ۲ – گفتار پنجم – آثار و پیامد های جهل و راه های عملی جهل زدایی    ۳۳
۳ – ۲ – بخش سوم    ۴۲
مقایسه مفهوم جهل و اشتباه و موارد مشابه آن    ۴۲
۱ – ۳ – ۲ – گفتار اول – مقایسه جهل با اشتباه    ۴۳
۲ – ۳ – ۲ – گفتار دوم – مقایسه اشتباه با غلط    ۴۵
۳ – ۳ – ۲ – گفتار سوم – مقایسه جهل و اشتباه با شبهه    ۴۵
۴ – ۳ – ۲ – گفتار چهارم – مقایسه جهل و اشتباه با خطا    ۴۶
۵ – ۳ – ۲ – گفتار پنجم – مقایسه جهل و اشتباه با سهو    ۴۶
۶ – ۳ – ۲ – گفتار ششم – مقایسه جهل با غفلت    ۴۷
۷ – ۳ – ۲ – گفتار هفتم – مقایسه جهل با نیسان    ۴۷
۴ – ۲ – بخش چهارم    ۴۹
تقسیمات جهل در فقه امامیه    ۴۹
۱ – ۴ – ۲ – گفتار اول – تقسیمات جهل به لحظ ماهیتی    ۵۰
۲ – ۴ – ۲ – گفتار دوم – جهل به لحاظ موقعیت مکلف    ۵۱
۳ – ۴ – ۲ – گفتار سوم – جهل به لحاظ متعلق آن    ۵۱
۵ – ۴ – ۲ – گفتار چهارم – تقسیمات جهل در فقه اهل سنت    ۵۲
۶ – ۴ – ۲ – نتیجه گیری فصل اول و دوم    ۵۴
منابع عربی    ۵۷
منابع فارسی    ۶۰

منابع

قرآن

نهج البلاغه

نهج الفصاحه

حراج ، شفیق ، دراسه فی تطور الحقوق ، [ بی چا ] ، انتشارات المطبعه الجدیده ، دمشق ، ۱۳۹۶ ق

بحر العلوم ، محمد ، عیوب الاراده فی الشریعه الاسلامیه ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالزهراء ، بیروت ،۱۹۸۰ م

برازی ، محمد حسن ، محاضرات فی القانون الرومانیه ، [ بی چا ] ، انتشارات الجامعه السوریه ، [ بی جا ] ، ۱۹۳۵ م

ابن اثیر ، مبارک بن محمد ، النهایه فی غریب الحدیث والاثر ، محقق : محمود صناحی ، طاهر احمد زاوی ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان ، قم ، ۱۳۶۷ ش.

کلینی ، محمد بن یعقوب بن اسحاق ، اصول کافی ، مترجم : جواد مصطوفیو ، [ بی چا ] ، انتشارات کتابفروشی علمیه اسلامیه ، تهران ، ۱۳۶۹ ش

همو ، الفروع من الکافی ، چاپ دوم ، انتشارات داراکتب الاسلامیه ، تهران ، ۱۳۶۷ ش

محمدی ری شهری ، محمد ، حکمت نامه پیامبر اعظم ، مترجم : گروه مترجمان ، [ بی چا ] ، انتشارات در الحدیث ، قم ، ۱۳۸۷ ش

همو ، خردگرایی در قرآن و حدیث ، مترجم : مهدی مهریزی ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث ، قم ، ۱۳۸۷ ش

مظفر ، محمد رضا ، اصول فقه ، تحقیق : علی شیروانی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالعلم ، قم ، ۱۳۷۸ ش

——————– ، [ بی چا ] ، انتشارات اسماعیلیلان ، قم ، [ بی تا ]

همو ، المنطق ، چاپ هشتم ، انتشارات اسماعیلیان ، قم ، ۱۳۷۸ ش

همو ، تلخیص المنطق ، المخلص : اکبر ترابی ، [ بی چا ] ، انتشارات دارالعلم ، قم ، ۱۴۳۰ ق

حرعاملی ، محمد بن حسن ، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، محقق : موسسه آل البیت ( ع ) لاحیاء التراث ، [ بی چا ] ، انتشارات موسسه آل البیت ( ع ) لاحیاء التراث ، قم ، [ بی تا ]

۱ – ۲ – بخش اول

تاریخچه جهل و اشتباه

۱ – ۱ – ۲ – گفتار اول – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق روم

قبل از این که اشاره مختصری به سابقه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق روم داشته باشیم ، ذکر این نکته لازم است که در جریان حاکمیت قصد ظاهری و یا باطنی ، آثار جهل و اشتباه چهره متفاوتی پیدا می کند ، یعنی اگر حاکمیت با اراده ظاهری باشد به این معنا است که به مجرد اعلام اراده ظاهری با تشریفات خاص عقد الزام آور باشد و همین ظاهر بسته شدن عقد با تشریفات مختصری بیش از نیت و قصد درونی اهمیت یابد ، تأثیر جهل و اشتباه و به طور کلی تأثیر عیوب اراده بر اعمال حقوقی بسیار محدود خواهد شد.

اما اگر در نظام حقوقی قصد باطنی حکومت کند ، به دلیل گستردگی تحلیل های روانی و ملاک قرار گرفتن معیارهای شخصی ، دامنه عیوب اراده در زمینه جهل و اشتباه و اکراه و حتی تدلیس و غبن بسیار گسترده خواهد بود.

با تأمل در این مقدمه ، پیشینه تاریخی حقوق روم نشان می دهد که آداب و احکام اجرای قرار دادها به شکل امروزی نبوده است ، بلکه به دلیل محدود بودن تعداد معاملات ، به ظاهر و تشریفات آن ها اهمیت فوق العاده ای قایل بودنند ، یعنی به اراده ظاهری متعاملین توجه می شد و بر اراده باطنی افراد اثری مترتب نمی کرد. [۱]

بر همین اساس ، اشتباه در معاملات چندان جدی گرفته نمی شد. [۲] تا زمانی که اشخاص قواعد شکلی معاملات را رعایت می کردنند ملزم به انجام تعهدات خود بودند و ادعای یکی از عناصر جهل و اشتباه یا تدلیس مورد قبول واقع نمی شد. [۳] در حقوق روم هم اساس معاملات را رضا نمی دانستند ، بلکه ملاک ، اجرای تشریفات ظاهری معاملات بود. [۴]

در حالی که نهاد حقوقی جهل و اشتباه عمده مبتنی بر اصل رضایی بودن معاملات است نه بینش شکلی و تشریفاتی. از این رو در حقوق اولیه روم مسئله اشتباه جایگاهی نداشته است.

در قرن دوم بعد از میلاد با توجه به باطن متعاقدین و حسن نیت در آن ها ، اشتباه به صورت محدود مورد پذیرش قرار گرفت ، ولی اشتباه هایی که از روی بی مباداتی و تسامح خود شخص پدید می آمد مانند اشتباه حقوقی و جهل به قانون ، مورد پذیرش قرار نمی گرفت. [۵]

در ادامه با آغاز امپراطوری بزرگ ژستینن [۶] عقود رضایی و حاکمیت اراده باطنی به شکل جدی مطرح شد و تا حدودی مورد قبول قرار گرفت و نظریه اشتباه هم مطرح گردید.

حقوق دانان در همین دوره یعنی اواسط قرون وسطا مواردی برای اشتباه ، مانند اشتباه در موضوع معامله ، ماهیت عقد و … در نظر گرفتند.

در آغاز امپراطوری بزرگ ، ضمانت عیوب ، در قرارداد بیع درج می شد ، ولی در زمان امپراطوری کوچک به تمام کالاها توسعه پیدا کرد و این روند به تدریح باعث روی آوردن به تضمین سلامت اراده بود.

نکته قابل توجه در این مرحله ، تأثیرات عمیق مباحث فلسفی یونان در بخشی از مباحث مطرح در مسئله تأثیر جهل و اشتباه در موضوع معامله و ماهیت عقد و هویت مورد معامله بود.

از این بررسی مختصر تاریخی حقوق روم استفاده می شود که مسئله تأثیر جهل و اشتباه بر اراده مراحل مختلفی را طی کرده است که آغاز آن با پرداختن به بینش شکلی و تشریفاتی سپری شد تا به مرحله بطلان برخی معاملات به واسطه جهل و اشتباه پرداختند و در عین حال از مجموع این دوره ها بر می آید که این ها سه نوع جهل و اشتباه را موجب بطلان عقد می دانستند.

یک ) اشتباه در نوع عقد : [۷]  مثل این که کسی به دیگری پول قرض می دهد و او به گمان هبه آن را بپذیرد و یا اگر شخصی مالی را به ودیعه نزد دیگری بگذارد و کسی که مال نزد او قرار می گیرد ، گمان می کند که مال تبرعاً به او داده شده است.

در حقوق روم این نحو اشتباه موجب بطلان عقد شناخته می شد. [۸]

دو ) اشتباه در موضوع عقد : [۹] اشتباه و جهل نسبت به موضوع عقد به معنای هویت موضوع یا معنای وسیع آن به این شکل که اشتباه در ترکیب مادی و جنس کالایی که مورد معامله قرارگرفته باشد ، موجب بطلان معامله است. [۱۰]

سه ) اشتباه در شخص طرف : [۱۱]  مراد از آن عبارت از این است که کسی به اشتباه با شخص معامله کند که مورد نظر او نبوده است ، خواه این شخصیت ، علت عمده عقد یا در زمره جهات فرعی باشد. [۱۲]

۲ – ۱ – ۲ – گفتار دوم – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در حقوق فرانسه

در حقوق فرانسه هم ، حقوق دانان اصول مربوط به جهل و اشتباه در حقوق روم را دنبال کرده و به نقض و ابرام آن پرداختند و در این میان « پوتیه » نقش عمده ای را ایفا کرد ، به این شکل که سابقه تاریخی فرانسه از حقوق روم شروع شده و به ویژه از قرن دوازدهم به بعد که به ارزش اعمال و تعهدات انسان و نیز به جهت و سبب معامله توجه جدی مبذول شد ، همین توجه باعث جایگزینی سبب و جهت به جای جنبه های شکلی معاملات می شد.

با دوری گزیدن از فرمالیسم به تدریج اشتباه به عنوان عیب اراده مطرح شد ، ولی جبران خسارت بر اساس غبن یا تدلیس بود. اصل رضایی بودن معاملات ، در نتیجه طرح مسائل عمده و اساسی نظریه جهل و اشتباه ، از قرن هفدهم و هجدهم مطرح گردید و در این برهه از تاریخ در تکامل تئوریهای مربوط به اشتباه ، حقوق دانان فرانسوی از جمله پوتیه نقش اصلی را ایفا نمودنند. وی که جهل و اشتباه را بزرگ ترین عیب قرارداد می دانست ، اشتباه در جواهر اشیاء را از حقوق روم اخذ نموده ، ولی آن را توسعه داد و حتی اشتباه در اوصاف را موجب بطلان دانست به عبارت دیگر پوتیه هنگام توجیه اشتباه در ذات موضوع معامله ، از نظر رومیان قدیم دور شده و اعلام داشت که اشتباه در صورتی مربوط به خود معامله است که راجع به وصفی در موضوع معامله باشد که متعاملین اساساً در نظر داشته اند و این وصف ، ذات موضوع معامله را تشکیل می دهد . [۱۳] یعنی پوتیه ماده و جنس را شیوه رومیان در برابر اوصاف قرار نداد. [۱۴]

پوتیه در مورد اشتباه در شخص طرف معامله ، میان کسی که شخصیت او علت عمده است و کسی که این گونه نیست فرق گذاشته و اولی را موجب بطلان دانست. او اشتباه دیگری زا نیز بر حقوق روم افزود که باید آن را اشتباه در « علت یا جهت تعهد » نامید. [۱۵]

با توجه در این پیشینه تاریخی و تأمل در آن ، حقوق دانان مشهور فرانسوی تأثیر و جایگاه جهل و اشتباه در قرارداد را در سه گروه مطرح کرده اند. [۱۶]

یک ) اشتباه مانع تراضی : [۱۷] در موردی است که بین دو طرف عقد سوء تفاهم رخ دهد و هر کدام مقصود دیگری را به غلط می فهمد ، چنین اشتباهی رضا را از بین می برد و مانع انعقاد عقد می شود و در نتیجه عقد را باطل می کند و آن در سه مورد است :

الف ) اشتباه در ماهیت عقد

ب ) اشتباه در شخص عاقد که شخصیت او عمده باشد ( پوتیه )

ج ) اشتباه در علت تعهد ( پوتیه )

دو ) اشتباه به عنوان عیب اراده : [۱۸] این اشتباه که موجب بطلان نسبی است نه بطلان مطلق ، یعنی دو طرف در نوع عقد و موضوع معامله و جهت تعهد به توافق رسیده اند ، ولی رضای آن ها ناشی از پندار نادرستی است که از واقعیت داشته اند ، مانند اشتباه در خود موضوع معامله یا در شخص طرف عقد که در ماده ۲۰۰ ق . م . ایران هم آمده است و ماده ۱۱۱۰ ق . م . فرانسه آن را مطرح کرده است.

سه ) اشتباه بی اثر : [۱۹] این نوع اشتباه به قصد و رضا مطلقا ً لطمه ای وارد نمی کند ، در نتیجه نه قرارداد را باطل می کند و نه غیر نافذ.

به عنوان مثال می توان به این موارد به عنوان اشتباه های غیر موثر اشاره کرد به مانند : اشتباه در اوصاف غیر اساسی ، اشتباه در طرف عقدی که شخصیت او عمده نباشد ، اشتباه در انگیزه ها و دواعی شخص در انعقاد معامله ، اشتباه در محاسبه و موارد دیگر …

۳ – ۱ – ۲ – گفتار سوم – پیشینه تاریخی جهل و اشتباه در قانون مدنی ایران

با بررسی سابقه تاریخی و انواع جهل و اشتباه در حقوق روم و فرانسه و صور مختلف آن به عنوان سردمداران نظام حقوقی کلاسیک غرب ، چشم انداز روشنی از بحث تأثیر جهل و اشتباه در اعمال حقوقی به دست می آید و زمینه را برای بررسی تاریخی آن در قانون مدنی ایران را مساعد می کند. قانون گذاران ایرانی بر اساس فقه جعفری و به پیروی از آرای مشهور فقها به تنظیم مواد قانون مدنی ایران پرداخته اند ، پس منبع اصلی مجموعه قوانین مدنی ایران را فقه امامیه تشکیل می دهد ، ولی در بعضی موارد گاه با توجه و گاه دیگر بدون توجه ، به اصول حقوق غرب متمایل شده اند ، مخصوصاً در قسمت تعهدات که با تغییراتی مواد قانون مدنی فرانسه را ترجمه نموده اند و از جمله آن مواد قانون مدنی مربوط به مسئله جهل و اشتباه است ، که آن را با الهام از قانون مدنی فرانسه تنظیم نموده اند کهالبته در این اقتباس ، اصول کلی فقه اسلامی کاملاً لحاظ شده است.

همین دوگانگی باعث برداشت های مختلف از مواد مزبور به نظریه اشتباه هم شده است ، ولی در عین حال قانون مدنی ایران با توجه به آرای فقهای امامیه ، راه مستقلی را طی نموده و این که آثار و احکام تئوری اشتباه در قانون مدنی ایران و فرانسه اختلاف اساسی و کلی دارند ، بنابراین برای رسیدن به درک صحیح از مواد ۱۹۹ تا ۲۰۱ ق . م . ایران که مواد عمده در باب مسئله جهل و اشتباه هستند ، مراجعه به سرچشمه های اصلی آن ضروری است.

با تأمل و تدبر در این مقدمه بنابراین می توان گفت : جایگاه و تأثیر جهل و اشتباه در قانون مدنی ایران را نیز می توان به سه دسته تقسیم کرد : [۲۰]

یک ) جهل و اشتباه موجب بطلان یا عدم نفوذ

دو ) اشتباه و جهل موجب خیار فسخ

سه ) اشتباه های بی تأثیر « تفصیل این سه قسم در فصول آینده خواهد آمد »

۴ – ۱ – ۲ – گفتار چهارم – تقابل جهل – عقل و جهل – علم و رویکرد تاریخی آن

در کتاب حکمت نامه پیامبر اعشم به طور کلی برای جهل مذموم ، چهار معنا متصور است :

اول : همه گونه نادانی

دوم : نادانی نسبت به علوم و معارف مفید و سازنده

سوم : نادانی نسبت به ضروری ترین معارف مورد نیاز انسان

چهارم : نیرویی در مقابل عقل و خرد [۲۱]

و هم چنین این که واژه عقل و خرد در زبان عرب به معنای نگه داشتن ، بازداشتن و حبس کردن است[۲۲] و همین عقل در سخن اندیشمندان و حکیمان ، معانی بسیار زیادی دارد. [۲۳]

و با جست و جو در احادیث ، سه معنا برایش به دست می آید :

یک ) نیرویی که بدان خوبی ها و بدی ها و تفاوت های و زمینه های آن ها ، شناخته می شوند و این ، معیار تکلیف شرعی است.

دو ) ملکه ای که به انتخاب خوبی ها و پرهیز از بدی ها فرا می خواند

سه ) تعقل و دانستن ، که در برابر جهل ( نادانی ) قرار می گیرد و بیش ترین استعمال عقل در احادیث ، معنای دوم و سوم است. [۲۴]

بعد از بررسی این دو لغت ، سوال مهمی که در این جا مطرح است این است که آیا جهل در مقابل عقل قرار گرفته است یا در مقابل علم قرار گرفته است ؟

در جواب باید گفت : در اکثر کتاب های لغت کلمه جهل نقطه مقابل عقل قرار گرفته است و هم چنین این که از دو تقابل « جهل – علم » و « جهل –  عقل » در بین مردم تقابل اول بیش تر از تقابل دوم متعارف و مأنوس است.

اما در کتب روایی ، تقابل دوم « جهل –  عقل » بیش تر از تقابل اول استعمال و کاربرد دارد ، به عبارتی عنوان علم و جهل را نخواهید یافت این به این خاطر است که اسلام « جهل » به مفهوم چهارم را – که امری وجودی و در برابر عقل است – خطرناک تر از جهل به مفهوم دوم و سوم – که امری عدمی و در برابر « علم » است می داند. [۲۵]

به دلیل همین شیوع استعمال عقل در مقابل جهل در روایات ، باب اول از کتاب های روایی معتبر امامیه مثل اصول کافی ، به « عقل و جهل » نامگذاری شده است.

مثل حدیثی از امام صادق ( ع ) که در این کتاب آمده است و این معنا را به خوبی بیان می کند که به حدیث جنود عقل و جهل شناخته شده است ، وقتی که سماعه می فرماید :

« خدمت حضرت صادق ( ع ) بودم و جمعی از دوستانش هم حضور داشتند که ذکر عقل و جهل به میان آمد ، حضرت فرمود : عقل و لشکرش و جهل و لشکرش را بشناسید ، خدای ” عزوجل ” عقل را با نور خویش و از طرف راست عرش آفرید ، پس بدو فرمود : پس رو ، او پس رفت سپس فرمود : پیش آی ، پیش آمد. خدای تبارک و تعالی فرمود : تو را با عظمت آفریدم و به تمام آفریدگانم شرافت بخشیدم.

پس جهل را تاریک و از دریای شور و تلخ آفرید به او فرمود : پس رو ، پس رفت ، فرمود : پیش آی ، پیش نیامد فرمود : گردن کشی کردی ، و او را از رحمت خود دور ساخت. [۲۶] »

نتیجه این که از دو تقابل مذکور ، تقاضای اصلی میان عقل و جهل است و تقابل علم و جهل ، ناشی از تطورات مفهومی است که پس از عصر پیامبر ( ص ) رخ داده است.

« به نظر مرحوم مظفر انتقال فلسفه یونانی به جامعه مسلمانان ، موجب ظهور مفاهیم جدیدی برای برخی از واژه ها شده است که از جمله آن ها همین واژه جهل است. [۲۷] »

به نظر می رسد ، کلام مرحوم مظفر متین و صحیح است ، شاهد متانت و صحت کلام ایشان ، این است که اگر بخواهیم جهل را فقط به معنای نادانی و در مقابل علم بگیریم در فهم متون دینی که واژه های جهل و علم در آن ها به کار رفته دچار مشکل خواهیم شد ، مثلاً در روایتی آمده « کفی بالعالم جهلاً ان ینا فی علمه عمله » [۲۸]

[۱] – موسوی ، سید محمد صادق ، مبانی نظری جهل و اشتباه و آثار آن بر اعمال حقوقی ، ص ۱۰۴

[۲] – بحر العلوم ، محمد ، عیوب الاراده فی الشریعه الاسلامیه ، ص ۶۵۲

[۳] – حراج ، شفیق ، دراسه فی تطور الحقوق ، ص ۳۴۷

[۴] – لم یعتبر اهل الروم اساس المعاملات الرضا بل الملاک عندهم کان الشکلیات الظاهریه / برازی ، محمد حسن ، محاضرات فی القانون الرومانیه ، ج ۲ ، ص ۲۹۰

[۵] – Eduwin comcheage . midtake in contract

[۶] – justinian

[۷] – Error in nego cio

[۸] – صفایی ، سید حسین ، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی ، ص ۳۰۵

[۹] – Error in corpore

[۱۰] – الحنفاوی ، عبدالمجید ، نظریه الغلط فی القانون الرومانیه ، صص ۱۲۶ – ۲۳۳

[۱۱] – Error in personal

[۱۲] – همان

[۱۳] – صفایی ، سید حسین ، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی ، ص ۳۰۶

[۱۴] – کاتوزیان ، ناصر ، قواعد عمومی قراردادها ، ج ۱ ، ص ۴۱۹

[۱۵] – همان ، ص ۳۲۲

[۱۶] – همان ، ص ۴۲۱

[۱۷] – Erreur – Ebstacle

[۱۸]  – Erreurvicedu consetement

[۱۹] – Erreur in differente

[۲۰] – موسوی ، سید محمد صادق ، مبانی نظری جهل و اشتباه و آثار آن بر اعمال حقوقی ، صص ۱۱۱ – ۱۱۴

[۲۱] – محمدی ری شهری ، محمد ، حکمت نامه پیامبر اعظم ، ج ۱ ، ص ۱۱۸

[۲۲] – ابن اثیر ، مبارک بن محمد ، النهایه فی غریب الحدیث و الاشر ، ج ۳ ، ص ۲۷۸

[۲۳] – مجلسی ، محمد بن باقر بن محمد تقی ، بحار الانوار ، ج ۱ ، صص ۹۹ – ۱۰۱

[۲۴] – أقول : العقل یطلق فی کلام العلما و الحکماء علی معان کثیره و بالتتبع یعلم أنه یطلق فی الأحادیث علی ثلاثه معان احدها قوه ادراک الغیر و الشر و التمییر بینهما و معرفه أسباب ألامور و نحو ذلک و هذا هو مناط التکلیف و ثانیها حاله و ملکه تدعو الی اختیار الحیر و المنافع و اجتناب الشر و المصار و ثالثها التعقل بمعنی العلم و لذا یقابل بالجهل لا بالجنون و أحادیث هذا الباب و غیره أکثرها محمول علی المعنی الثانی و الثالث و لله أعلم . / حرعاملی ، تفصیل وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه ، ج ۱۵ ، ص ۲۰۸

[۲۵] – محمدی ری شهری ، محمد ، خردگرایی در قرآن و حدیث ، ص ۲۶۵

[۲۶] – کلینی ، محمد بن یعقوب بن اسحاق ، ج ۱ ، ص ۲۴

[۲۷] – مظفر ، محمد رضا ، اصول فقه ، ج ۲ ، صص ۷۳ – ۷۴

[۲۸] – آمدی ، عبدالواحد بن محمد ، غرر الحکم و در الکلام ، ص ۵۲۲

تمامی فایل های پیشینه تحقیق و پرسشنامه و مقالات مربوطه به صورت فایل دنلودی می باشند و شما به محض پرداخت آنلاین مبلغ همان لحظه قادر به دریافت فایل خواهید بود. این عملیات کاملاً خودکار بوده و توسط سیستم انجام می پذیرد. جهت پرداخت مبلغ شما به درگاه پرداخت یکی از بانک ها منتقل خواهید شد، برای پرداخت آنلاین از درگاه بانک این بانک ها، حتماً نیاز نیست که شما شماره کارت همان بانک را داشته باشید و بلکه شما میتوانید از طریق همه کارت های عضو شبکه بانکی، مبلغ  را پرداخت نمایید.